Manmohan Singh ના સ્મારક પર રાજકારણ ગરમાયું, જાણો શું છે સ્મારક નિર્માણના નિયમો

નવી દિલ્હી : ભારતના પૂર્વ વડાપ્રધાન ડો.મનમોહન સિંહના(Manmohan Singh)નિધન બાદ તેમના પાર્થિવ દેહને સંપૂર્ણ રાજ્ય સન્માન સાથે અંતિમ વિદાય આપવામાં આવી હતી. તેમની અંતિમ વિદાય પહેલા જ તેમના માટે સ્મારક બનાવવાને લઈને રાજકારણ ગરમાયું છે. કોંગ્રેસનો આરોપ છે કે સરકાર પૂર્વ વડાપ્રધાનના અંતિમ સંસ્કાર અને સ્મારક માટે જગ્યા શોધી શકતી નથી. આ તેમનું અપમાન છે. ત્યારે સરકારે કહ્યું છે કે મનમોહન સિંહના સ્મારકના નિર્માણ માટે યોગ્ય જગ્યા શોધવાની પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે. આમાં થોડા દિવસો લાગશે.

દિવંગત વડાપ્રધાનોના સ્મારકો બનાવવાની પ્રક્રિયા દેશના ઘણા પૂર્વ પીએમના સ્મારક દિલ્હીમાં બનેલા છે. જ્યારે કેટલાક પૂર્વ પીએમને તેની માટે દિલ્હીમાં જગ્યા નથી મળી. સ્મારક સ્થળને લઈને ચાલી રહેલી આ રાજનીતિ વચ્ચે સવાલ એ ઊભો થાય છે કે દેશમાં દિવંગત વડાપ્રધાનોના સ્મારકો બનાવવાની પ્રક્રિયા શું છે અને તે અંગેના નિયમો શું છે?

કોનું સ્મારક બનાવી શકાય? દિલ્હીમાં સ્મારક બનાવવા માટે ચોક્કસ નિયમો અને પ્રક્રિયાઓ છે. જે ભારત સરકાર દ્વારા નિર્ધારિત છે અને તેનું પાલન એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે રાષ્ટ્રીય મહત્વના સ્મારક માત્ર મહાન નેતાઓ અને વ્યક્તિત્વોની ચોક્કસ શ્રેણીઓ માટે જ બનાવવામાં આવશે. ત્યારે સવાલ એ થાય છે કે આ કેટેગરીમાં કોનો સમાવેશ થાય છે અને કોના સ્મારક બનાવવામાં આવે છે. આ કેટેગરીમાં ચાર લોકો આવે છે. જેમાં 1. ભારતના રાષ્ટ્રપતિ, 2. ભારતના વડાપ્રધાન, 3. નાયબ વડાપ્રધાન, 4. રાષ્ટ્રીય મહત્વની અન્ય વ્યક્તિઓનો સમાવેશ થાય છે.

Also read: “મનમોહન સિંહ અમર રહે” પૂર્વ PM ડૉ. મનમોહન સિંહના અંતિમ સંસ્કાર શરૂ

સ્મારક સ્થળની પસંદગી માટે જરૂરી પ્રક્રિયા આ મહત્વપૂર્ણ વ્યક્તિઓના સમાધિ સ્થાનો દિલ્હીના રાજઘાટ સંકુલમાં અને તેની આસપાસ બનાવવામાં આવ્યા છે, કારણ કે તે રાષ્ટ્રીય સ્મારક સ્થળ તરીકે સ્થાપિત છે પરંતુ રાજઘાટમાં જગ્યા મર્યાદિત છે જેના કારણે સમાધિ સ્થળ માત્ર મહત્વપૂર્ણ વ્યક્તિઓ માટે જ પસંદ કરવામાં આવે છે. તેના બાંધકામ માટે કેન્દ્ર સરકારની મંજૂરી જરૂરી છે. કેન્દ્ર સરકાર નક્કી કરે છે કે દિવંગત નેતાની સમાધિ સ્થળ રાજઘાટ સંકુલમાં બનાવવામાં આવશે કે નહીં.

જાણો શું છે નિયમો અને પ્રક્રિયા સમાધિઓ ફક્ત તે નેતાઓ માટે બનાવવામાં આવે છે જેમણે રાષ્ટ્રીય અને ઐતિહાસિક મહત્વનું યોગદાન આપ્યું હોય. સામાન્ય રીતે, ફક્ત એવા નેતાઓને જ આ સન્માન મળે છે જેમનું યોગદાન અસાધારણ અને સર્વત્ર સ્વીકાર્ય છે. રાજઘાટ અને તેની સાથે સંકળાયેલ સમાધિ સ્થળોનો વહીવટ રાજઘાટ વિસ્તાર સમિતિ હેઠળ આવે છે. આ સમિતિ મકબરો માટે નિર્ણય લેવા માટે સંસ્કૃતિ મંત્રાલયને જવાબદાર છે, આ સમિતિ જગ્યાની ઉપલબ્ધતા, વ્યક્તિના યોગદાન અને વર્તમાન નીતિઓનું મૂલ્યાંકન કરે છે, ત્યારબાદ સંસ્કૃતિ મંત્રાલય સમાધિના નિર્માણના પ્રસ્તાવની સમીક્ષા કરે છે અને પછી પ્રસ્તાવ મોકલે છે.

ગૃહ મંત્રાલય સ્મારક સ્થળના નિર્માણ માટેની પ્રક્રિયા સુનિશ્ચિત કરે છે. આ પછી, સમાધિના નિર્માણની પ્રક્રિયા કેન્દ્ર સરકારના ઘણા મંત્રાલયોમાંથી પસાર થાય છે, જેમાં સંસ્કૃતિ મંત્રાલય સમાધિ સ્થળના નિર્માણ અને જાળવણીનું સંચાલન કરે છે. તે જ સમયે, આવાસ અને શહેરી બાબતોનું મંત્રાલય આ માટે જમીનની ફાળવણી અને બાંધકામ આયોજનમાં સહકાર આપે છે અને પછી ગૃહ મંત્રાલય સમાધિ સ્થળના નિર્માણ માટે સુરક્ષા અને રાજ્ય સન્માનની પ્રક્રિયા સુનિશ્ચિત કરે છે.

દિલ્હી ડેવલોપમેન્ટ ઓથોરીટિ પાસેથી મંજૂરી લેવી પડે તેની બાદ દિલ્હી ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી અને રાજઘાટ એરિયા કમિટી દ્વારા સમાધિના નિર્માણ માટે જમીન પસંદ કરવામાં આવે છે અને મંજૂર કરવામાં આવે છે. આ બધી પ્રક્રિયાઓમાંથી પસાર થયા પછી વ્યક્તિના સ્મારક નિર્માણને મંજૂરી આપવામાં આવે છે.

સ્મારક નિર્માણ માટે નિયમમાં બદલાવ 2013માં રાજઘાટ સંકુલમાં સ્મારક બનાવવાની નીતિમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે તે સુનિશ્ચિત કરવામાં આવ્યું હતું કે સ્મારક ફક્ત મહાન વિશિષ્ટ અને રાષ્ટ્રીય યોગદાન ધરાવતા નેતાઓ માટે બનાવવામાં આવે. તેની પાછળનું કારણ ત્યાંની જમીનનો સંતુલિત ઉપયોગ અને પર્યાવરણ સંરક્ષણ હોવાનું જણાવાયુ હતું.