નવી દિલ્હી: લોકસભાની ચૂંટણી(Loksabha Election)ને હવે થોડા અઠવાડિયાનો સમય બાકી છે. ભારતીય ચૂંટણી પંચ(Election commission of India) આ મહિને ગમે ત્યારે ચૂંટણી કાર્યક્રમોની જાહેરાત કરી શકે છે. પરંતુ એ પહેલા ચૂંટણી કમિશનર અરુણ ગોયલે(Arun Goyal) પોતાના પદ પરથી રાજીનામું આપી દીધું છે. તેમના રાજીનામાં પછી, ચૂંટણી પંચમાં માત્ર મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર રાજીવ કુમાર બચ્યા છે. ત્રણ સભ્યોના આ પંચમાં ચૂંટણી કમિશનરની બંને જગ્યાઓ ખાલી પડી છે.
અરુણ ગોયલ પહેલા ચૂંટણી કમિશનર અનુપ ચંદ્ર પાંડે આ વર્ષે ફેબ્રુઆરીમાં નિવૃત્ત થયા હતા. ત્યારથી તેમની જગ્યાએ કોઈની નિમણૂક કરવામાં આવી નથી. ચૂંટણી કમિશનર અરુણ ગોયલના રાજીનામા પર કોંગ્રેસે ચિંતા વ્યક્ત કરી છે. તેમણે કહ્યું કે જો સ્વતંત્ર સંસ્થાઓના વિનાશને રોકવામાં નહીં આવે તો લોકશાહી પર તાનાશાહી કબજો કરી લેશે. કોંગ્રેસના રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ મલ્લિકાર્જુન ખડગેએ X પર કહ્યું કે ભારતમાં હવે માત્ર એક જ ચૂંટણી કમિશનર છે. તે પણ જ્યારે થોડા દિવસોમાં લોકસભાની ચૂંટણીની જાહેરાત થવાની છે.
જો આપણે સ્વતંત્ર સંસ્થાઓના વિનાશને અટકાવીશું નહીં, તો આપણી લોકશાહી સરમુખત્યારશાહીમાં ફેરવાઈ જશે. ECI હવે પતન થનારી છેલ્લી બંધારણીય સંસ્થાઓમાંની એક હશે. ચૂંટણી કમિશનરોની પસંદગીની નવી પ્રક્રિયા હવે અસરકારક રીતે સત્તાધારી પક્ષ અને પીએમ મોદી સુધી પહોંચી ગઈ છે. નવા ચૂંટણી કમિશનરનો કાર્યકાળ પૂરો થયાના 23 દિવસ પછી પણ તેમની નિમણૂક કેમ ન થઈ? મોદી સરકારે આ સવાલોના જવાબ આપવા જોઈએ. અશોક લવાસા પછી છેલ્લા ચાર વર્ષમાં અરુણ ગોયલ તેમના પદ પરથી રાજીનામું આપનારા બીજા ચૂંટણી કમિશનર છે. જો કે, જ્યારે અશોક લવાસા હોદ્દા પર હતા, ત્યારે મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર અને સાથી ચૂંટણી કમિશનરો સાથેના તેમના મતભેદોની વાતો સાર્વજનિક હતી.
ઓગસ્ટ 2020 માં, લવાસાએ ચૂંટણી કમિશનરના પદ પરથી રાજીનામું આપ્યું. ત્યાર બાદ તેમને એશિયન ડેવલપમેન્ટ બેંકના વાઇસ પ્રેસિડેન્ટના પદ પર નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા. અરુણ ગોયલ 1985 બેચ, પંજાબ કેડરના IAS અધિકારી રહી ચૂક્યા છે. તેમણે 18 નવેમ્બર, 2022 ના રોજ સ્વૈચ્છિક નિવૃત્તિ લીધી અને બીજા જ દિવસે ચૂંટણી કમિશનર તરીકે નિમણૂક કરવામાં આવી, જેને કારણે વિવાદ ઉભો થયો હતો. મામલો સુપ્રીમ કોર્ટમાં પહોંચ્યો હતો.
સર્વોચ્ચ અદાલતે અરુણ ગોયલની નિમણૂકની ફાઇલ મંગાવી હતી અને સરકારને પૂછ્યું હતું કે તેમની નિમણૂક આટલી ઉતાવળમાં કેમ કરવામાં આવી? અરુણ ગોયલ 37 વર્ષથી વધુ સેવા બાદ ભારત સરકારના ઉદ્યોગ મંત્રાલયના સચિવ તરીકે નિવૃત્ત થયા. ચૂંટણી કમિશનર તરીકે તેમનો કાર્યકાળ 5 ડિસેમ્બર, 2027 સુધીનો હતો અને તેઓ આવતા વર્ષે ફેબ્રુઆરીમાં રાજીવ કુમારની નિવૃત્તિ પછી મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર તરીકે નિયુક્ત થયા હોત.
અત્રે ઉલ્લેખનીય છે કે સરકારે તાજેતરમાં ચૂંટણી કમિશનરોની નિમણૂક માટે નવો કાયદો ‘મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર અને અન્ય ચૂંટણી કમિશનર (નિમણૂક, સેવાની શરતો અને કાર્યાલયની અવધિ) એક્ટ 2023’ બનાવ્યો છે. નવા કાયદામાં, ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ (CJI)ને ચૂંટણી કમિશનરની નિમણૂકની ભલામણ કરતી પસંદગી સમિતિમાંથી બાકાત રાખવામાં આવ્યા છે.
નવી પસંદગી સમિતિમાં વડાપ્રધાન, તેમના દ્વારા નિયુક્ત કેબિનેટ પ્રધાન અને લોકસભામાં વિરોધ પક્ષના નેતાનો સમાવેશ થાય છે. નવા કાયદાએ ‘ઇલેકશન કમિશન (સેવાની શરતો અને ચૂંટણી કમિશનર્સના વ્યવસાયનું આચરણ) અધિનિયમ, 1991’નું સ્થાન લીધું છે. જૂના કાયદા હેઠળ, CJIને ચૂંટણી કમિશનરની નિમણૂકની ભલામણ કરતી પસંદગી પેનલમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા હતા.
