ફિલ્મ કમાણીના દાવાઓ કેટલા વાસ્તવિક છે ને કેટલી છેતરપિંડી છે?

વિશેષ – ડી. જે. નંદન

આ દિવસોમાં જંગી કમાણી કરી રહેલી ફિલ્મ ‘એનિમલ’ના નિર્માતા ભૂષણ કુમારે તાજેતરમાં મીડિયા સાથે વાત કરતા કહ્યું હતું કે બોલીવુડ ફિલ્મોની બોક્સ ઓફિસ કમાણી અંગેના મોટાભાગના દાવા ખોટા છે. તેમના મતે આ આંકડા વાસ્તવમાં નકલી છે, કોર્પોરેટ બુકિંગ દ્વારા તેમને છેતરવામાં આવ્યા છે. ૧ ડિસેમ્બર, ૨૦૨૩ ના રોજ રિલીઝ થયેલી ફિલ્મ ‘એનિમલ’ એ ૨૫ દિવસમાં ૯૦૦ કરોડ રૂપિયાથી વધુની કમાણી કરી છે, જે આ ફિલ્મના નિર્માતાઓના કહેવા પ્રમાણે એકદમ સાચી છે, તેમાં ક્યાંયથી કોઈ કોર્પોરેટ બુકિંગ સામેલ નથી. એવું નથી કે આવું કંઈ પહેલીવાર પ્રકાશમાં આવ્યું છે. વર્ષો પહેલા લેખકે આવકવેરા વિભાગના એક અધિકારીને પૂછ્યું હતું કે જ્યારે ફિલ્મોની કમાણી વિશે આટલા મોટા દાવાઓ થાય છે, ત્યારે શું તેઓ ફિલ્મ નિર્માતાઓને તે દાવા મુજબ ટેક્સ ભરવાનું કહે છે? તેના પર અધિકારીએ હસીને કહ્યું કે નિર્માતા ફિલ્મોની કમાણી અંગે દાવા કરે છે અને મીડિયાના લોકો તેમના દાવાઓ પર હોબાળો મચાવે છે. આ ઉપરાંત કમાણીના આ દાવાઓ અસ્તિત્વમાં હોતા નથી.
આવી સ્થિતિમાં અખબારોમાં છપાયેલી કમાણીના આધારે આવકવેરો વસૂલવાનો પ્રશ્ર્ન જ નથી. જો કે ક્લિક બાઈટ દ્વારા સોશિયલ મીડિયા પર તમામ ખોટી બાબતો દ્વારા સનસનાટી મચાવવાની આ રમત તો શરૂ થઈ છે, પરંતુ પૈસા કમાવવાની અને ફિલ્મોને સુપરહિટ બનાવવાની માયાવી રમત દાયકાઓથી ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીમાં ચાલી રહી છે. જાણકારોના મતે સાઉથની સિનેમા ઈન્ડસ્ટ્રી આ રમતમાં બોલીવુડથી બે ડગલાં આગળ છે. વાસ્તવમાં આ આખો ખેલ આવા દર્શકોને ટિકિટ બારી તરફ આકર્ષવા માટે કરવામાં આવે છે, જેઓ આ દાવાઓ અને આંકડાઓના પ્રભાવ હેઠળ ફિલ્મ જોવા માટે ખેંચાય છે.
આ દિવસોમાં ફિલ્મોની કમાણી અને તેને રાતોરાત હિટ કહેવા માટે એક નવો ઘેરો દરવાજો ખુલ્યો છે, જેને કોર્પોરેટ બુકિંગ કહેવામાં આવે છે. કોર્પોરેટ બુકિંગને કારણે, બ્રાન્ડ અથવા પ્રોડક્શન હાઉસ બલ્કમાં ફિલ્મની ટિકિટ બુક કરે છે, જેને કોર્પોરેટ બુકિંગ કહેવામાં આવે છે. જેના કારણે દર્શકો થિયેટરમાં ન આવે, પરંતુ ફિલ્મ હાઉસફુલ થઈ જાય છે. તેમ છતાં બોલીવુડમાં આ રમત ઓછી છે, કારણ કે મોટાભાગની બોલીવુડ કંપનીઓ લિસ્ટેડ છે, પરંતુ આ ધમાચકડી દક્ષિણ ભારતમાં પ્રચલિત છે. થોડા દિવસો પહેલા ફિલ્મ ‘આરઆરઆર’ની ૪૦૦ કરોડ રૂપિયાની કમાણીનો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો, જ્યારે દક્ષિણમાં જ્યાં આ ફિલ્મ બતાવવામાં આવી હતી, તે તમામ થિયેટરોમાં પખવાડિયામાં ૧૫૦ કરોડ રૂપિયાની કમાણી કરવાની એટલી ક્ષમતા નહોતી. જો આપણે માની લઈએ કે ટિકિટના ભાવ વધારાને કારણે તે ૧૫૦ કે ૨૦૦ કરોડ રૂપિયાના આંકડાને સ્પર્શે છે તો પણ ૪૦૦ કરોડ રૂપિયાની કમાણીનો દાવો તદ્દન ખોટો છે.
રસપ્રદ વાત એ છે કે ઈન્ડસ્ટ્રીના મોટા ભાગના લોકો આ વાસ્તવિકતા જાણે છે. આનાથી સામાન્ય દર્શકો જ છેતરાય છે. જો કે આનાથી પરેશાન થવાને બદલે સિનેમાની અર્થવ્યવસ્થાના ઘણા નિષ્ણાતો સામાન્ય દર્શકોને સૂચવે છે કે તેઓએ કેરી ખાવી જોઈએ અને ગોટલી ગણવામાં પોતાનો સમય બગાડવો જોઈએ નહીં. ફિલ્મ સારી હોય તો જુઓ, સારી ન હોય તો જોવા ન જાવ, કારણ કે વિવિધ માહિતી બોર્ડ પર ફિલ્મની કમાણીનું તોફાન છે. માત્ર ભારતીય સિનેમા ઈન્ડસ્ટ્રી જ નહી પરંતુ સમગ્ર વિશ્ર્વની સિનેમા ઈન્ડસ્ટ્રી આ પ્રકારની બીમારીથી પીડિત છે. હોલીવુડમાં પણ ઘણી વખત ફિલ્મ માટે અતિશયોક્તિપૂર્ણ કમાણીનો દાવો કરવામાં આવે છે. આ દિવસોમાં જે રીતે પ્રી-બુકિંગ અને ઈ-કોર્પોરેટ બુકિંગનું વાવઝોડું ઊભું કરેલું છે, ફિલ્મના નિર્માતાઓ કેટલી કમાણી કરવાનો દાવો કરી રહ્યા છે તે શોધવાનું કામ વધુ જટિલ અને તપાસનું કામ બની ગયું છે. આ સત્ય છે. વાસ્તવમાં આ દિવસોમાં ઇ-કોર્પોરેટ બુકિંગે ફિલ્મની અર્થવ્યવસ્થાને પણ બરબાદ કરી દીધી છે. કારણ કે આ ટિકિટો ખૂબ જ નજીવી કિંમત ચૂકવીને અગાઉથી ખરીદવામાં આવે છે. જ્યારે બજારને લાગે છે કે ફિલ્મ જતી રહી છે.
જો આ રીતે જોવામાં આવે તો કોર્પોરેટ બુકિંગ દ્વારા ફિલ્મોને જે સુરક્ષા કવચ મળ્યું છે તે સમગ્ર અર્થતંત્રને બરબાદ કરવા તત્પર છે. ઉદાહરણ તરીકે ‘આદિપુરુષ’ જેવી ફિલ્મ જે ખરાબ રીતે ફ્લોપ થઈ, ૨૦૧૫ પહેલા પણ લગભગ તેની કિંમત કોર્પોરેટ માર્કેટ સાથે વાટાઘાટ કરવામાં આવી હતી. કહેવાય છે કે રણબીર કપૂર અને કેટલીક અન્ય હસ્તીઓએ આદિપુરુષ માટે ૧૦ હજારથી વધુ ટિકિટ ખરીદી હતી અને બ્રહ્માસ્ત્રના રેકોર્ડ તોડનાર ફિલ્મ ‘પઠાણ’ પણ આવી જ રીતે બની છે. જ્યારે તેનાથી વિપરિત ‘ઓપનહેઇમર’ જેવી હોલીવુડની ફિલ્મોએ ખરેખર કમાણી કરી હતી. હાલના સમયમાં સૌથી મોટો ખેલ સલમાન ખાનની ફિલ્મો દ્વારા થયો છે.
આ વર્ષે ઈદ (૨૧ એપ્રિલ ૨૦૨૩) પર રિલીઝ થયેલી સલમાન ખાનની ફિલ્મ કિસી કા ભાઈ, કિસી કી જાન એ પહેલા દિવસે માત્ર ૧૫.૮૧ કરોડ રૂપિયાની કમાણી કરી હતી. આ કમાણી જોઈને સલમાનના સ્ટારડમ પર સવાલો ઊભા થયા હતા, ત્યારબાદ ફિલ્મના નિર્માતાઓએ વર્લ્ડવાઈડ ગ્રોસ કલેક્શનના બહાને ફિલ્મને ત્રણ દિવસમાં ૧૦૦ કરોડની કમાણી કરનાર ક્લબમાં સામેલ કરી લીધી હતી. તે સ્પષ્ટ છે કે પડદા પર નકલી વાર્તાઓ સંભળાવતું બોલીવુડ હવે નકલી કમાણીથી લોકોને ચકિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે.