ફિલ્મોનો વીમો કેવી રીતે થાય છે? જો તે ફ્લોપ થાય તો શું પૈસા પાછા મળે છે?

ફોકસ -નિધિ ભટ્ટ

આજકાલ આપણે સ્વાસ્થ્યથી લઈને વાહનો સુધી દરેક વસ્તુનો વીમો લઈએ છીએ. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે ફિલ્મોનો પણ વીમો હોય છે. જેમ આપણે વીમાને લીધે ભવિષ્ય વિશે સુરક્ષિત અનુભવીએ છીએ, તેવી જ રીતે ફિલ્મ નિર્માતાઓ પણ તેમની ફિલ્મોનો વીમો ઘણી અપેક્ષાઓ સાથે મેળવે છે. ભવિષ્યમાં કોઈપણ નુકસાન ટાળવા માટે વીમા પોલિસી એક અસરકારક સાધન છે.

આવતીકાલે કંઈ પણ થઈ શકે છે એમ વિચારીને આવનારી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવાની શક્તિ મળે તે હેતુથી અમે વીમા પોલિસી લઈએ છીએ. પરંતુ હવે આ વીમો ફિલ્મો, વેબ સિરીઝ અને ઓટીટી ને પણ આકર્ષી રહ્યો છે. ખાસ કરીને કોરોનાના કારણે થયેલા નુકસાન પછી એક સમયે અભિશાપ ગણાતો આ વીમો નિર્માતાઓ માટે વરદાન બનવા લાગ્યો છે અને તેથી મોટા નિર્માતાઓ તેમની ફિલ્મોનો વીમો કરાવી રહ્યા છે. તો
ચાલો જાણીએ ફિલ્મ ઈન્સ્યોરન્સ શું છે? આ માટે કેટલા હપ્તા ભરવા પડશે? આનાથી શું ફાયદો?

વર્ષ ૧૯૯૮માં શોમેન સુભાષ ઘાઈએ પહેલીવાર તેમની ફિલ્મ ‘તાલ’નો વીમો કરાવ્યો હતો. વાસ્તવમાં સંજય દત્તની તેમની ફિલ્મ ‘ખલનાયક’ના શૂટિંગ દરમિયાન ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને તેના કારણે સુભાષ ઘાઈને મોટું નુકસાન થયું હતું. આ નુકસાન પછી સુભાષ ઘાઈએ તેમની આગામી ફિલ્મ ‘તાલ’નો ૧૨ કરોડ રૂપિયાનો વીમો કરાવ્યો હતો. આ ઈન્સ્યોરન્સ સુભાષ ઘાઈની કંપની મુક્તા આર્ટ્સ પ્રાઈવેટ લિમિટેડ દ્વારા યુનાઈટેડ ઈન્ડિયા ઈન્સ્યોરન્સ તરફથી કરવામાં આવ્યો હતો. અને તેમના પગલા બાદ ફિલ્મ ઈન્ડસ્ટ્રીમાં ‘વીમા’નો ટ્રેન્ડ શરૂ થયો.
જો કોઈ ફિલ્મ ફ્લોપ થાય તો શું પગાર
મળે છે?

‘ફિલ્મ ઈન્સ્યોરન્સ’ વાંચતાની સાથે જ તમારા મગજમાં એક વિચાર આવે છે કે શું ફિલ્મ ફ્લોપ થવા પર નિર્માતાને વીમા હેઠળ તેના કેટલાક પૈસા પાછા મળશે? તાજેતરમાં ‘આર્ટિકલ ૩૭૦’ ના પ્રમોશન દરમિયાન જ્યારે નવા નિર્માતા આદિત્ય ધરને આ પ્રશ્ર્ન પૂછ્યો, ત્યારે તેમણે કહ્યું કે ના, ફિલ્મ ફ્લોપ છે, બોક્સ ઓફિસના બિઝનેસને ફિલ્મોના વીમા સાથે કોઈ સંબંધ નથી.

ફિલ્મ વીમા પ્રીમિયમ
ફિલ્મોના વીમા વિશે વાત કરતા ‘તિરંગા’, ‘કોહરામ’ જેવી ફિલ્મોના નિર્દેશક મેહુલ કુમારે કહ્યું કે વીમા પોલિસીનું પ્રીમિયમ ફિલ્મના બજેટ પર નિર્ભર કરે છે. આ પોલિસીઓનું પ્રીમિયમ સામાન્ય રીતે ફિલ્મના બજેટના ૧ થી ૨.૬ ટકા જેટલું હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે જો કોઈ ફિલ્મનું કુલ બજેટ રૂ. ૧૦૦ કરોડ છે, તો પ્રીમિયમ રૂ. ૧-૨.૫ કરોડ હશે. ઈન્સ્યોરન્સ માટે પ્રોડક્શન હાઉસે ફિલ્મના શૂટિંગ શેડ્યૂલ અને લોકેશન સિવાય એક્ટર્સને ચૂકવવામાં આવેલા પૈસાની સાથે સમગ્ર બજેટનો હિસાબ આપવો પડશે. મેહુલ કુમારે વધુમાં કહ્યું કે અમારા સમયમાં કોઈએ ઈન્સ્યોરન્સ નહોતું કરાવ્યું, તે સમયે મોટા ભાગનું કામ ભગવાન પર ભરોસો રાખીને થતું હતું.

કોઈપણ નિર્માતાએ વીમા માટે નાણાંનું રોકાણ કરવામાં રસ દાખવ્યો ન હતો. પરંતુ હવે હિન્દીની સાથે સાથે સાઉથની ફિલ્મોમાં પણ મેકર્સ ઈન્સ્યોરન્સ પર ધ્યાન આપી રહ્યા છે. અને ઈન્ડસ્ટ્રીમાં આવી રહેલો આ બદલાવ
સારો છે.

કેટલીક ફિલ્મોનો વીમો બોક્સ ઓફિસ કલેક્શન કરતાં વધુ હોય છે
વર્ષ ૨૦૧૬માં દિગ્દર્શક શંકરે રજનીકાંતની ફિલ્મ ૨.૦ માટે ૩૩૦ કરોડ રૂપિયાના વીમા કવર સાથે રેકોર્ડ બનાવ્યો હતો. એવું માનવામાં આવે છે કે શંકરે ૩૩૦ કરોડ રૂપિયાની પોલિસી ખરીદી હતી. આ માટે તેણે લગભગ ૩.૩ કરોડ રૂપિયાનું પ્રીમિયમ ચૂકવવું પડ્યું હશે. જોકે રણબીર અને આલિયાની ‘બ્રહ્માસ્ત્ર’એ ૨.૦ને પાછળ છોડી દીધી છે.

જો મીડિયા રિપોર્ટ્સનું માનીએ તો કરણ જોહરની ફિલ્મને લગભગ ૪૦૦ કરોડ રૂપિયાનો વીમો મળ્યો હતો. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું હતું કે આલિયાની ખરાબ તબિયત અને શૂટિંગમાં મુશ્કેલીઓના કારણે તેણે ફોક્સ સ્ટુડિયો સાથે મળીને આ વીમો કરાવ્યો હતો અને ફિલ્મમાં વિલંબને કારણે પ્રોડક્શન તરફથી ૫૦ કરોડ રૂપિયાનો દાવો પણ કરવામાં આવ્યો હતો. જોકે ધર્મા પ્રોડક્શને આ વાતોને નકારી કાઢી હતી. રાજકુમાર હિરાનીની ‘પીકે’નો વીમો ૩૦૦ કરોડ રૂપિયાનો હતો, આદિપુરષનો ૧૮૦ કરોડ રૂપિયાનો જ્યારે સલમાન ખાનની ‘કિક’નો વીમો ૩૦૦ કરોડનો હતો.
કયા કિસ્સાઓમાં વીમાનો દાવો કરી શકાતો નથી?

પૂર, ભૂકંપ જેવી માનવ નિયંત્રણ બહારની આફતોને વીમા શબ્દકોશમાં ‘એક્ટ ઓફ ગોડ’ કહેવામાં આવે છે. ભગવાનનો આ એક્ટ પરેશ રાવલ અને અક્ષય કુમારની ‘ઓહ માય ગોડ’ પછી ખૂબ જ ફેમસ થયો હતો. આ ફિલ્મમાં પરેશ રાવલ આ એક્ટ હેઠળ ઈન્સ્યોરન્સ ક્લેઈમ ચૂકવવાનો ઈન્કાર કર્યા બાદ ભગવાન સામે કેસ કરતા જોવા મળ્યા હતા. આનો અર્થ એ છે કે ભગવાનના આ કાયદા હેઠળ વીમા કંપની નુકસાનની ભરપાઈ કરતી નથી. માત્ર એક્ટ ઓફ ગોડ જ નહીં, જો ‘લોકડાઉન’ને કારણે ફિલ્મનું શૂટિંગ બંધ થઈ જાય તો પણ નિર્માતા કોઈ વીમાનો દાવો કરી શકતા નથી.
કાયદા દ્વારા ફિલ્મ પર પ્રતિબંધ હોવા છતાં ફિલ્મ નિર્માતાઓ કોઈ દાવો કરી શકતા નથી. જો કોઈ કારણસર ફિલ્મનું વિદેશી શિડ્યુલ
રદ કરવામાં આવે તો પણ વીમા કવચ મેળવી શકાતું નથી. પરંતુ કોરોના જેવી મહામારીમાં ક્રૂ અને એક્ટર્સ હેલ્થ ઈન્સ્યોરન્સનો લાભ લઈ શકે છે.

ફિલ્મોનો વીમો કેવી રીતે થાય છે? વીમાના કેટલા પ્રકાર છે?

પ્રખ્યાત વરિષ્ઠ પત્રકાર અનુસાર હવે લગભગ ૯૦ ટકા ફિલ્મોનો વીમો લેવામાં આવે છે. આ વીમાના પણ ઘણા પ્રકાર છે. જેમાંથી એક એક્ટર્સ અને ક્રૂનો હેલ્થ ઈન્સ્યોરન્સ છે. જો કોઈ અભિનેતા પર્ફોર્મન્સ દરમિયાન ઈજાગ્રસ્ત થાય છે અથવા ક્રૂ મેમ્બરને અકસ્માત થાય છે, તો તેમને આ વીમા હેઠળ નાણાકીય સહાય
મળે છે.

બીજો વીમો સેટ વીમો છે. ફિલ્મોના શૂટિંગ માટે બનાવવામાં આવેલા ભવ્ય સેટ અને જ્યાં શૂટિંગ થાય છે તે સ્થળોનો પણ પ્રોડક્શન હાઉસ દ્વારા વીમો લેવામાં આવે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ આવીને આ મિલકતને નુકસાન પહોંચાડે છે, જો શોર્ટ સર્કિટ અથવા અન્ય કારણોસર સેટ પર આગ લાગે છે, તો વીમા કંપની દ્વારા પ્રોડક્શન કંપનીને નુકસાનની ભરપાઈ કરવામાં આવે છે.