મૂક ફિલ્મોની પ્રથમ મહિલા સુપરસ્ટાર રૂબી માયર્સ

ભારતની વીરાંગનાઓ -ટીના દોશી

ઊગતો સૂર્ય અને આથમતો સૂર્ય જોયો છે?
પરોઢિયે પૂર્વ દિશામાંથી ઊગતો સૂર્ય સાંજ થતાંમાં પશ્ર્વિમ દિશામાં આથમી જાય છે. સૂર્યોદય અને સૂર્યાસ્ત સંદેશો આપે છે કે, જે ઊગે છે એ આથમે પણ છે !

રૂબી માયર્સના જીવનની ભરતી અને ઓટ વિશે જાણીએ તો આ સત્ય એકદમ સાચું જણાય. રૂબી માયર્સ એટલે સુલોચના નામે અત્યંત મશહૂર થયેલી મૂક ફિલ્મોની અભિનેત્રી. રૂબી માત્ર અભિનેત્રી નહોતી, સપનાની રાણી અને ક્વીન ઑફ રોમાન્સ-રોમાન્સની રાણી તરીકે પ્રખ્યાત થયેલી મૂક ફિલ્મોની એ પ્રથમ સુપરસ્ટાર હતી. સિનેમામાં કરેલા અણમોલ પ્રદાનને પગલે સુલોચનાને ૧૯૭૩માં સિનેજગતના સર્વોચ્ચ ગણાતા દાદાસાહેબ ફાળકે પુરસ્કારથી નવાજવામાં આવેલી. આ રૂબીની ફિલ્મી કારકિર્દીનો સૂર્ય પૂનમના ચંદ્રની જેમ ઝળહળ્યો અને અમાસના ચાંદની જેમ આથમી ગયેલો. રૂબીના જીવન પરથી બોધપાઠ મળે છે કે, જે ઊગે છે એ આથમે પણ છે !

રૂબી માયર્સનો જન્મ ૧૯૦૭માં પુણે, મહારાષ્ટ્રમાં થયેલો. રૂબી ભારતમાં રહેનારી બ્રિટિશ મૂળની યહૂદી હતી. એનું શિક્ષણ પુણેમાં થયેલું. પોતાનો ખર્ચો કાઢવા રુબીએ ટેલિફોન ઓપરેટર તરીકેની નોકરી શરૂ કરી. રૂબીની રૂપરાશિ ત્યાં પણ સહુના આકર્ષણનું કેન્દ્ર બની. એક દિવસ કોહિનૂર ફિલ્મ કંપનીના માલિક અને નિર્દેશક મોહન ભવનાનીની નજર રૂબી પર પડી. એમણે રૂબીનું સૌંદર્ય જોઈને પૂછ્યું, ‘ફિલ્મોમાં કામ કરવું છે ?’ રૂબીએ વિના વિલંબે ઇનકાર કર્યો, પણ મોહન ભવનાની લાગેલા રહ્યા. લગાતાર રૂબીને મનાવતા રહ્યા. આખરે રૂબીનું પથ્થરદિલ પીગળ્યું. એણે ફિલ્મોમાં કામ કરવાની તૈયારી દર્શાવી.

વર્ષ ૧૯૨૫… રૂબી માયર્સની પહેલી મૂક ફિલ્મ ‘વીરબાલા’ નામે પ્રદર્શિત થઈ. વીર બાલા એટલે બહાદુર બાળા. ફિલ્મ ઈમોશનલ-રોમેન્ટિક ફેમિલી મેલોડ્રામા હતી. સુલોચના, ખલિલ અને નૂર મોહમ્મદને ચમકાવતી આ ફિલ્મમાં પોતાના પરિવાર સાથે રહેતી સુલોચનાને એનાં માતાપિતા વીર યુવાન સાથે પરણાવે છે. આ તબક્કે ખલનાયકનો પ્રવેશ થાય છે અને નાયક-નાયિકાના જીવનમાં ઝંઝાવાત આવે છે. બન્ને બહાદુરીથી સંજોગોનો સામનો કરે છે. છેવટે નાયક અને નાયિકાએ ખાધું, પીધું ને રાજ કર્યું. જે કોઈ સુલોચનાના રૂપસાગરને સિનેમાના પરદે જોતું, એ એને જોયા જ કરતું. ‘વીરબાલા’ ફિલ્મમાં નાયિકા તરીકે ‘મિસ રૂબી’ નામે એને ક્રેડિટ મળી. દરમિયાન, નિર્દેશક મોહન ભવનાનીએ રુબીની કથ્થઈ આંખો જોઈને કહ્યું, ‘આજથી તારું નામ સુલોચના..’ ત્યારથી રૂબી માયર્સ સુલોચના બની.

રૂબી માયર્સ તરીકે ‘વીરબાલા’ આવ્યા પછી બીજે વર્ષે, ૧૯૨૬માં હોમી માસ્ટરના નિર્દેશનમાં સુલોચના તરીકે ‘ટેલિફોન ગર્લ’ ફિલ્મ આવી. પ્રેમ અને સંવેદનાથી ભરપૂર આ ફિલ્મમાં સુલોચનાએ પરિવારની આર્થિક સહાય માટે ટેલિફોન ઓપરેટરનું કામ કરતી નાયિકાની ભૂમિકા ભજવેલી. ટેલિફોન ગર્લના પ્રેમમાં પડતા દયાળુ અને બહાદુર વકીલની ભૂમિકા રાજા સેન્ડોએ ભજવેલી. એમના પ્રેમમાં અનેક અવરોધો અને અડચણો આવે છે. પ્રેમીપંખીડાં તમામ પડકારોને કઈ રીતે પહોંચી વળે છે એને ફરતે કથાની સુંદર ગૂંથણી કરાઈ છે. ફિલ્મ સુપરહિટ થઈ.

મોહન ભવનાનીના નિર્દેશનમાં બનેલી ફિલ્મે સુલોચનાને સિનેમાનો સફળ સિતારો બનાવી દીધી, પણ કેટલીક ફિલ્મો કર્યા પછી કોહિનૂર ફિલ્મ કંપની છોડીને ઈમ્પિરિયલ ફિલ્મ કંપનીમાં એ જોડાઈ ગઈ. આ કંપની સાથે સુલોચનાએ સાડત્રીસ ફિલ્મો કરી.: અલીબાબા ચાલીસ ચોર, વાઈલ્ડ કેટ ઑફ બોમ્બે, ટાઈપિસ્ટ ગર્લ, બલિદાન, દયા કી દેવી, પાગલ પ્રેમી, જંગલ કી રાની, માધુરી, અનારકલી અને ઇન્દિરા એમ.એ…. બધી જ ફિલ્મોને શાનદાર સફળતા મળી. ખાસ કરીને ટાઈપિસ્ટ ગર્લ, બલિદાન અને વાઈલ્ડ કેટ ઑફ બોમ્બેએ ઝળહળતી સફળતા મેળવી. જોતજોતામાં સુલોચના મૂક ફિલ્મોની પહેલી મહિલા સુપરસ્ટાર બની ગઈ. સુલોચનાએ પોતાની ફિલ્મોમાં સ્વિમિંગ પણ કર્યું. ઘોડેસવારીના સ્ટંટ જાતે જ કર્યા. પોતાના નામે બનેલી ‘સુલોચના’ ફિલ્મમાં શીર્ષક ભૂમિકા ભજવી. સુલોચનાની લોકપ્રિયતા એટલા ચરમ પર હતી કે મહાત્મા ગાંધીજીના ખાદીના પ્રચારપ્રસાર માટે બનેલી શોર્ટ ફિલ્મમાં એની ફિલ્મ ‘માધુરી’ના મશહૂર નૃત્યનો સમાવેશ કરાયેલો. સુલોચના એટલી લોકપ્રિય થયેલી કે પોતાની જ ફિલ્મ થિયેટરમાં જોવા જવા એણે બુરખો પહેરીને જવું પડતું. લોકો સુલોચનાની તસવીર પુસ્તકોમાં સંતાડીને અથવા તો તકિયા હેઠળ છુપાવીને રાખતા. દર્શકોથી માંડીને ફિલ્મ નિર્માતાઓમાં પણ સુલોચનાની ઘેલછા હતી.

સુલોચના અભિનયસમ્રાજ્ઞી હતી. મૂક ફિલ્મોની સૌથી લોકપ્રિય અભિનેત્રી હતી. લોકપ્રિય હોવાને કારણે સંપન્ન પણ હતી. નિર્માતા-નિર્દેશકો એને પોતાની ફિલ્મમાં ચમકાવવા માટે મોં માગ્યા દામ આપવા તૈયાર થઈ જતા. સુલોચના નિ:સંકોચપણે નાણાં વસૂલતી. પરિણામે અભિનેતાઓ સાઈકલસવારી કરીને ફિલ્મ સ્ટુડિયોએ આવતા ત્યારે સુલોચના શેવરોલેટ અને રોલ્સરોય જેવી લકઝરિયસ ગાડીમાં સેટ પર પહોંચતી. સુલોચના ગાડીમાંથી ઊતરતી ત્યારે એની એક ઝલક જોવા માટે લોકો ટોળે વળતાં. સુલોચના એકમાત્ર એવી અભિનેત્રી હતી જે હીરો કે અભિનેતા કરતાં પણ વધારે ફી લેતી હતી, જયારે મોટા ગણાતા અભિનેતાઓ ફિલ્મદીઠ સો રૂપિયામાં કામ કરતા, એવા સમયે સુલોચના એક ફિલ્મના પાંચ હજાર રૂપિયા લેતી. એવું કહેવાય છે કે મહારાષ્ટ્રના ગવર્નરના પગાર કરતાં પણ વધુ ચૂકવણું સુલોચનાને કરાતું.

કહેવાય છે કે ચડતી પછી પડતી આવે છે. મૂક ફિલ્મોનો જમાનો હતો ત્યાં સુધી સુલોચના પ્રથમ ક્રમાંકની અને પહેલી હરોળની અભિનેત્રી બની રહી, પણ પછી બોલતી ફિલ્મોનો યુગ શરૂ થયો. પહેલી બોલતી ફિલ્મ ‘આલમઆરા’નું નિર્માણકાર્ય શરૂ થયું. સુલોચના સૌથી લોકપ્રિય અને મશહૂર અભિનેત્રી હોવા છતાં ‘આલમઆરા’માં ઝુબેદાને મુખ્ય ભૂમિકામાં લેવામાં આવી. સુલોચનાને મોકો ન મળ્યો. એનું કારણ એ કે સુલોચનાને હિન્દી બોલવાની ફાવટ નહોતી. નબળા હિન્દીને કારણે સુલોચનાને ઘણી ફિલ્મો જતી કરવી પડી, પણ સુલોચનાએ પરાજય ન સ્વીકાર્યો. એણે સિનેમામાં એક વર્ષનો બ્રેક લઈને હિન્દી પર પ્રભુત્વ મેળવ્યું. દરમિયાન, ૧૯૩૦માં સુલોચનાએ પોતાનું નિર્માણગૃહ રૂબી પિક્સ શરૂ કર્યું.

સુલોચનાએ પોતાની લોકપ્રિય મૂક ફિલ્મોનું બોલતી ફિલ્મમાં રૂપાંતર કર્યું. મૂક વીરબાલા માય મેન નામે બોલતી થઈ. એ પછી બોલતી માધુરી, બોલતી ઇન્દિરા એમ.એ. અને બોલતી અનારકલીએ ધૂમ મચાવી. જોકે ત્રીજી વાર અનારકલી બની ત્યારે સુલોચનાને બદલે બીના રોયને શીર્ષક ભૂમિકામાં ચમકાવવામાં આવી. સુલોચનાને જોધાબાઈના પાત્રમાં લેવામાં આવી. એનો સીધો અર્થ એ હતો કે સુલોચનાનો ચડતો સિતારો નરી નજરે ન દેખાય એ રીતે ઢળી રહેલો.

પોતાનું નિર્માણગૃહ હોવા છતાં અને સૌથી વધુ મહેનતાણું મેળવતી અભિનેત્રી હોવા છતાં નૂરજહાં, ખુરશીદ અને સુરૈયા જેવી નવી અભિનેત્રીઓના સિનેપ્રવેશથી સુલોચનાની ભરતીએ ચડેલી લોકપ્રિયતામાં ઓટ આવવા લાગી, પણ એનો મિજાજ અને મોંઘા શોખ યથાવત્ હતા. સોનાનાં ઘરેણાંનું સ્થાન નકલી આભૂષણોએ લીધું, પણ સ્વમાની સુલોચનાએ કોઈની સામે હાથ લાંબો ન કર્યો. ચરિત્ર ભૂમિકાઓ ભજવવા લાગી, પણ પછી એ કામ પણ મળતું બંધ થયું. સુલોચના એકસ્ટ્રા તરીકે કામ કરવા માંડી. પછી એ પણ બંધ થયું. પાંસઠ વર્ષની ફિલ્મી કારકિર્દીમાં સોથી વધુ ફિલ્મોમાં કામ કરનાર સુલોચના ૧૦ ઑક્ટોબર ૧૯૮૩ના ગુમનામીની ગોદમાં મૃત્યુ પામી. ભારત સરકારે સુલોચનાની સ્મૃતિમાં ૩ મે ૨૦૧૩ના પાંચ રૂપિયાની ટપાલ ટિકિટ બહાર પાડી. ટિકિટ પરની સુલોચના જાણે કહી રહી હોય કે, જેનો ઉદય થાય છે એનો અસ્ત પણ થાય જ છે !