પરિવારમાં પુરુષનું સ્થાન અગ્રક્રમે,પરંતુ કદર કયા ક્રમે?

મેલ મેટર્સ -અંકિત દેસાઈ

આજે 15 મે, ‘આંતરરાષ્ટ્રીય પરિવાર દિવસ’ની ઉજવણી વિશ્વભરમાં થઈ રહી છે. યુનાઈટેડ નેશન્સ (યુએન)નું માનવું છે કે વિશ્વના તમામ સમુદાયમાં પરિવારનું મૂલ્ય સમજાય અને આધુનિકતાના નામે પરિવારોનું જે ધોવાણ થઈ રહ્યું છે તે રોકાય એ માટે આ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે.

ભારત એક પરિવારપ્રધાન દેશ છે. આપણે ત્યાં પરિવાર ભલે નાના થયા હોય, પરંતુ પશ્ર્ચિમી દેશોમાં જે હદે પારિવારિક મૂલ્યોનો નાશ થયો છે એ હદે ભારતમાં નથી થયું. આપણે ત્યાં જુદા જુદા ઘરોમાં રહેતા પરિવારો વારેતહેવારે ભેગા થાય છે- એકબીજાને મળે છે અને પારિવારિક મૂલ્યોનું જતન કરે છે. આ દ્રષ્ટિએ પશ્ર્ચિમની તુલનામાં ભારતની સ્થિતિ ઘણી સારી છે. આમ છતાં , આજે આપણે એક-બે મહત્ત્વ પ્રશ્ન ઉઠાવવા છે: ભારતીય પરિવારોમાં પુરુષની કિંમત શું છે? શું પુરુષ માત્ર ‘બ્રેડ વિનર’ છે? શું એના નસીબમાં જશની રેખા નથી? અને શું એના યોગદાનની જોઈએ તેટલી કદર થાય છે ખરી ?

પુરુષ: માત્ર બ્રેડ વિનર કે તેનાથી વધુ?

ભારતીય પરિવારમાં પુરુષની ભૂમિકા ઘણીવાર આર્થિક આધારસ્તંભ તરીકે જોવામાં આવે છે. ઘરની રોજી-રોટી રળવી, બાળકોનું શિક્ષણ, માતા-પિતાની સંભાળ, બહેનના લગ્ન આ બધી જવાબદારી પુરુષના ખભે નાખવામાં આવે છે. આજે ભલે સ્ત્રીઓ પણ આર્થિક રીતે યોગદાન આપતી હોય, પરંતુ ઘણા પરિવારોમાં પુરુષ પર આર્થિક બોજનું મુખ્ય દબાણ રહે છે. આ જવાબદારી એને લાંબા કલાકો સુધી કામ કરવા, વ્યાવસાયિક તણાવનો સામનો કરવા અને પોતાની ઇચ્છાઓને દબાવવા મજબૂર કરે છે એટલે શું પુરુષની ભૂમિકા ફક્ત રોટી કમાવવા પૂરતી સીમિત છે?

ના, પુરુષ માત્ર બ્રેડ વિનર નથી. એ પરિવારનો રક્ષક- માર્ગદર્શક ને ભાવનાત્મક આધાર પણ છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં પુરુષને ઘરનું સન્માન જાળવનાર અને સુરક્ષા પૂરી પાડનારા મોભી તરીકે જોવામાં આવે છે. એ બાળકોને સંસ્કાર આપે છે, પત્નીની લાગણીઓને સમજે છે અને વૃદ્ધ માતા-પિતાની સેવા કરે છે. આધુનિક યુગમાં, પુરુષ ઘરના કામમાં, બાળકના ઉછેરમાં અને પરિવારના ભાવનાત્મક સમર્થનમાં પણ ભાગ લે છે. આ બધું એ દર્શાવે છે કે પુરુષની ભૂમિકા બહુઆયામી છે, જે ફક્ત આર્થિક જવાબદારીઓથી આગળ વધીને છે.

પુરુષના યોગદાનની કદર પરિવાર માટે પુરુષ જે બલિદાન આપે છે એની કદર થવી જરૂરી છે. ઘણીવાર, પુરુષની મહેનતને ગૃહીત લેવામાં આવે (અંગ્રેજીમાં કહીએ તો ઝફસયક્ષ રજ્ઞિ ૠફિક્ષયિંમ ! ) છે. એક પિતા, જે પોતાના સંતાનના શિક્ષણ માટે પોતાની બચત ખર્ચી નાખે છે અથવા એક ભાઈ, જે પોતાની બહેનના લગ્ન માટે પોતાના સપનાં મુલતવી રાખે છે, એની મહેનત દેખાતી હોય છે, પરંતુ એની ભાવનાત્મક લાગણીઓ અને માનસિક તણાવ ઘણીવાર અજાણ્યા રહે છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય પરિવાર દિવસ આપણને યાદ અપાવે છે કે પરિવારના દરેક સભ્યનું યોગદાન મૂલ્યવાન છે અને પુરુષની કદર કરવી એટલે એના બલિદાનોને સ્વીકારવું. પુરુષની કદર એટલે ફક્ત એની આર્થિક મહેનતની પ્રશંસા નહીં, પરંતુ એની ભાવનાત્મક શક્તિ અને નિર્ણયોનું પણ મૂલ્યાંકન કરવું. ભારતીય સમાજમાં પુરુષને હંમેશાં ‘મજબૂત’ ગણવામાં આવે છે, જેના કારણે એ પોતાની નબળાઈ કે માનસિક સમસ્યા વ્યક્ત કરવામાં ખચકાય છે. આવી રૂઢિઓને તોડવાની જરૂર છે. પરિવારની અંદર જ એવું વાતાવરણ ઊભું થવું જોઈએ, જ્યાં પુરુષ પોતાની લાગણીઓ ખુલ્લેઆમ વ્યક્ત કરી શકે. એક સરળ ‘આભાર’ કે ‘તમે ઘણું કરો છો’ જેવા શબ્દો પણ પુરુષના મનોબળને વધારી શકે છે અને ખાસ તો પરિવારોએ એ પણ શીખવું-સમજવું પણ પડશે કે ‘મર્દ કો ભી દર્દ હોતા હૈ!’

આપણ વાંચો:  વિશેષ: ભારતીય મહિલાઓ માટે સુહાગનાં ચિન્હોનું મહત્ત્વ

પુરુષના નસીબમાં જશની રેખા શું પુરુષના નસીબમાં જશની રેખા નથી? આ પ્રશ્ન ઊંડો છે. ઘણીવાર, પુરુષ પોતાની જવાબદારીઓમાં એટલો ડૂબી જાય છે કે એના પોતાના આનંદ અને સપનાં પાછળ રહી જાય છે. આપણે ત્યાં પુરુષને ‘પરિવાર માટે જીવવું’

એવું શીખવવામાં આવે છે, પરંતુ પોતાની ખુશી પણ એટલી જ મહત્ત્વની છે. ‘આંતરરાષ્ટ્રીય પરિવાર દિવસ’ એક તક છે જે આપણને યાદ અપાવે છે કે પુરુષને પણ આનંદનો હક છે. પરિવારે એને પોતાના શોખ, આરામ અને સપનાં માટે સમય આપવો જોઈએ. એક નાનકડું વેકેશન, એક શોખની પૂર્તિ કે ફક્ત થોડો આરામ પણ એના જીવનમાં જશનની રેખા ઉમેરી શકે છે.

ખાસ તો પરિવારે એ શીખવું પડશે કે પુરુષને મોભ કહીને છટકી ન શકાય… મોભ પણ આખરે એક સ્વતંત્ર લાકડું છે. એ જ રીતે પુરુષ પોતે પણ એક સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ છે. એની ઈન્ડિવિજ્યુઆલિટી (સાચો ઉચ્ચાર- ઈન્ડિવિક્યુઅલિટી)- વ્યક્તિત્વ સાથે ક્યારેય ચેડાં ન કરવા જોઈએ. એને થોડી સ્પેશ આપવી જોઈએ, જેથી એ પોતાના અસ્તિત્વને પરિવારથી અલગ જોઈ-તારવી શકે- માણી શકે.