ચહેરા મોહરા -પ્રકરણ: 25

પ્રફુલ્લ કાનાબાર

જે છ આંગળી બાળપણમાં તેને પસંદ નહોતી આજે એ જ તેને કરોડો રૂપિયાનો વારસો મેળવવામાં નિમિત્ત બની રહી હતી! આજે તેને એ છ આંગળી હોવાનો કોઈ રંજ નહોતો સોહમ વિચારતો રહ્યો પછી એણે વાતનો દોર સાધી લીધો:‘બાપુ, મારી સમજ પ્રમાણે આપે ગોઠવેલી શતરંજની આખી બાજીમાં મારે હુકમનો એક્કો એટલે કે રાજાનું પાત્ર ભજવવાનું છે… શતરંજમાં રાજા તેની મરજી મુજબ માત્ર એક જ સ્ટેપ ચાલી શકે છે…’

‘હા..પણ આ બાજીમાં તારી મરજી મુજબ તું એક પણ સ્ટેપ નહિ ચાલી શકે.’ બાપુએ મંદ મંદ સ્મિત સાથે સ્પષ્ટતા કરી: ‘મારો કહેવાનો મતલબ છે કે પૈસાની બાબતમાં રિમોટ ક્ધટ્રોલ મારા હાથમાં જ રહેશે.’

‘બાપુ, મારી વાત કરું તો હું તો ખાલી હાથે જ આવ્યો છું. મારે હવે કોઈ પણ ભોગે ધનવાન બનવું જ છે. હું તો સંસારી છું… પણ આપ….‘સોહમ બોલતાં બોલતાં અટકી ગયો. સોહમ બોલ્યો નહીં પણ બાપુએ તેનું અધૂરું વાક્ય મનોમન આખું પૂરું કરી લીધું :

‘બાપુ, હું તો સંસારી જીવ છું..જયારે તમે તો સાધુ છો, છતાં ધનનો મોહ શા માટે ?’‘જો, સોહમ, અમે સાધુ ખરા પણ આશ્રમ ખોલીને બેઠા એટલે અમારા માટે પણ લક્ષ્મીનું મહત્ત્વ સંસારી માણસો જેટલું જ હોય છે. જે લોકોને અમારા પર વિશ્વાસ હોય એ લોકો નાની કે મોટી રકમ દાનમાં આપીને જતા હોય છે જયારે કેટલાક લોકો આવા આશ્રમને ધર્મની દુકાન પણ કહેતા હોય છે! આ આશ્રમ મારફતે અમે ગૌસેવા તથા માનવસેવાનું કાર્ય પણ કરીએ છીએ. હું તો અહીં મારા આશ્રમમાં સંસ્કૃતની પાઠશાળા પણ ચલાવું છું. બે વર્ષના અભ્યાસક્રમ બાદ અમે વિધાર્થીને ‘શાસ્ત્રીજી’ની ડિગ્રી આપીએ છીએ. સંસ્કૃતમાં પારંગત થઇને કેટલાયે યુવાનો વિદેશમાં એ આધારે જ સેટલ થયા છે.

સોહમ આશ્ર્ચર્યથી બાપુને તાકી રહ્યો. ‘હા…સોહમ, વિદેશમાં લગ્ન તથા અન્ય વિધિઓ માટે ગોર મહારાજની સતત અછત હોય છે….અહીં ભણવા આવતા વિદ્યાર્થીઓ પાસે એક પણ રૂપિયો ફી પેટે લેવામાં આવતો નથી. વિદેશ ગયા બાદ ઘણા યુવાનો ડોલર કે પાઉન્ડમાં ડોનેશન મોકલે છે. જોકે અમે તે માટે કોઈને દબાણ કરતાં નથી.’સોહમ માટે સંસ્કૃત વિશેની જાણકારી બિલકુલ નવી જ હતી. ગઈકાલે એ અહીં આવ્યો ત્યારે લગભગ બે ડઝન જેટલા યુવાનો સભાખંડમાં બેઠા હતા એ તમામ યુવાનો સંસ્કૃતના જ વિદ્યાર્થીઓ હતા તેનો ખ્યાલ સોહમને અત્યારે આવ્યો.

બાપુએ પોતાની વાત આગળ ધપાવતા કહ્યું.‘બીજું કે આજે આપણા દેશમાં આર્થિક અસમાનતા એટલી બધી વધી ગઈ છે કે ધનવાનો મોજ માણે છે અને ગરીબો બોજ તાણે છે જેવી પરિસ્થિતિનું નિર્માણ થયું છે. ધનવાન લોકો વિદેશી દારૂની એક બોટલ પાછળ જેટલા ધનનો વ્યય કરે છે એટલી જ રકમમાં એક ગરીબના ઘરનો ચૂલો આખો મહિનો સળગી શકે છે!’

સોહમ વિચારી રહ્યો… બાપુની વાત તો સોળ આના સાચી હતી. બાપુની વાત પરથી કરોડો રૂપિયાનો દલ્લો મેળવવાની તેમની અંગત ધનલાલસા જેવું કાંઈ દેખાતું નહોતું અને ધારો કે હોય તો પણ તેનાથી સોહમને ખાસ ફેર પડતો નહોતો. જીવનમાં કાંઇક મેળવવું હોય તો તમને મદદ કરનાર વ્યક્તિના ફાયદાને જોવા કરતાં ખુદને શું મળ્યું એ જોવાની ટેવ વાળી વ્યક્તિ વધારે પ્રસન્ન રહી શકે છે એ વાત સોહમ સારી રીતે સમજતો હતો. અત્યારે તો સોહમને નવી ઓળખ મળવા ઉપરાંત ધનવાન માણસો જેવી લાઈફ સ્ટાઈલથી જીવવા મળવાનું હતું એ જ પૂરતું હતું. ત્યાં જ ઘડિયાળમાં વહેલી સવારના પાંચ ડંકા પડયા.

‘સોહમ, હવે તું તારા રૂમમાં જઈને થોડો આરામ કરી લે. આજથી તારું નામ સોહમ નથી પણ ‘સોહન’ છે. આખું નામ સોહનવીર લીલાધર પાટડીયા. માતાનું નામ લક્ષ્મીદેવી. દાદાનું નામ બળવંતરાય પાટડીયા. તારો ઉછેર અડાલજમાં નંદગીરી ગોસ્વામીના ઘરે થયો છે. ત્રણ દિવસ પહેલાં જ નંદગીરીએ તારી સમક્ષ સ્પષ્ટતા કરી છે કે તું એમનો પુત્ર નથી. તું ડિપ્રેશનમાં આવીને ઘરેથી નીકળીને અનાયાસે જ અહીં આવી પહોંચ્યો છે. બસ, આટલું પાક્કું કરી લેજે. આ સિવાય તારી સ્મૃતિમાં કાંઈ જ નથી.’ સોહમ બાપુના આ પરફેક્ટ પ્લાનિંગ પર ઓવારી ગયો….સોહમે વિચારી લીધું : ટૂંકમાં મારે અહીં મારા ‘સોહમ’ના ચહેરા પર ‘સોહન’નું મહોરું પહેરી લેવાનું છે ! ’ ‘બાપુ, મારે મુંબઈ જવાનું ક્યારે થશે?’

‘આજે હું ત્યાં મેસેજ પહોંચાડીશ. મોટેભાગે આવતીકાલે ગુરુવારે જ તારે જવાનું થશે… અહીં કોઈ તારું નામ પૂછે તો ‘સોહન’ એટલું જ કહેવાનું છે. લાંબી વાત કોઈની પણ સાથે કરવાની નથી.’ બાપુના સૂરમાં આદેશનો રણકો ભળ્યો હતો. સોહમ આખી રાતના ઉજાગરાને કારણે પોતાના રૂમ પર જઈને પથારીમાં પડયા ભેગો ઊંઘી ગયો. સવારે આઠ વાગે ચાની કીટલી સાથે વિષ્ણુ આવી પહોંચ્યો ત્યારે પણ સોહમની આંખમાં ઘેન હતું. સોહમ બ્રશ કરીને ચા પી લીધા બાદ ગેલેરીમાં આવ્યો. નીચે મેદાનમાં કેટલાક યુવાનો યોગ કરી રહ્યા હતા. થોડે દૂર મેદાનમાં બે મોર કળા કરી રહ્યા હતા. ચબુતરામાં કબૂતરો ચણી રહ્યા હતા. આશ્રમનું સવારનું વાતાવરણ ખરેખર આહ્લાદક હતું. અચાનક મેદાનમાં લાલ લાઈટવાળી એક સરકારી કાર પ્રવેશી. સોહમને નવાઈ લાગી. ત્યાં જ વિષ્ણુ ખાલી કીટલી અને ચાના કપ રકાબી લેવા રૂમમાં આવી પહોંચ્યો.

‘વિષ્ણુ, કોઈ સરકારી અધિકારી આશ્રમમાં આવ્યા લાગે છે. મેં હમણાં જ લાલ લાઈટવાળી સરકારી ગાડીને મેદાનમાં આવતી જોઈ.’‘હા..એ કલેકટર સાહેબની ગાડી છે. જયારે પણ એ હાઈ-વે પરથી પસાર થાય છે ત્યારે બાપુના દર્શને અવશ્ય આવે છે.’ વિષ્ણુ રૂમની બહાર જઈ રહ્યો હતો ત્યારે બોલ્યો… ‘સોહનભાઇ, કાંઈ કામકાજ હોય તો પેલી છેલ્લી સ્વીચ દબાવશો એટલે મારા રૂમમાં જ બેલ વાગશે. હું તરત આવી જઈશ.’સોહમે નોંધ્યું કે વિષ્ણુએ તેને સોહન તરીકે સંબોધન કર્યું હતું ‘વિષ્ણુ, તમે બધા જમો છો કઈ જગ્યાએ?’‘સામેના બિલ્ડિંગની પાછળ પ્રાર્થનાખંડની પાછળ રસોડું છે, તેની બાજુમાં જ પચાસેક માણસો જમી શકે તેવો મોટો હોલ છે. બપોરે બાર વાગે બેલ પડે એટલે અમારા બધાનું સમૂહ ભોજન એ જ હોલમાં થાય છે. માત્ર બાપુની થાળી તેમના રૂમમાં પહોંચાડવામાં આવે છે.’ વિષ્ણુએ માહિતી આપતાં કહ્યું.

‘વિષ્ણુ, બેલ વાગશે એટલે હું પણ એ હોલમાં જ જમવા માટે પહોંચી જઈશ. તારે એટલી તકલીફ ઓછી.’ સોહમે વિવેક કર્યો. ‘તમારા જમવા માટે બાપુનો શું આદેશ આવે છે એ મારે જોવું પડશે.’‘મતલબ કે બાપુનો આદેશ આવે કે મારે જમવાનું નથી તો?’ સોહમે મજાકના સૂરમાં કહ્યું. વિષ્ણુ હસી પડયો. ‘સોહનભાઇ, તમે તો આશ્રમના ખાસ મહેમાન છો તમને ભૂખ્યા થોડા રાખવાના હોય? તમને જમાડીને જ બધાએ જમવાનું હોય. અતિથી દેવો ભવ.’‘વિષ્ણુ, ખાસ મહેમાન તો નીચે લાલ લાઈટવાળી ગાડીમાં આવ્યા છે.’ સોહમનો ઈશારો કલેકટર તરફ હતો.‘સોહનભાઈ, અહીં તો કેટલાયે અધિકારીઓ બાપુના દર્શને આવતા હોય છે. આશ્રમ માટે લાલ લાઈટવાળી ગાડીની નવાઈ નથી. ખાસ મહેમાન તો તમે જ છો.
‘એ કઈ રીતે ?’ સોહમે ચાલાકીપૂર્વક વિષ્ણુ સાથે વાતચીતનો દોર લંબાવ્યો.

‘સોહનભાઈ, આજ સુધી એક પણ મહેમાન સાથે બાપુએ એકાંતમાં આખી રાત વાતચીત કરી નથી.. એ દૃષ્ટિએ હું તમને ખાસ મહેમાન ગણું છું.’ વિષ્ણુએ ફોડ પાડતાં કહ્યું.બપોરે બાર વાગે સોહમ તૈયાર થઈને રૂમમાં આંટા મારી રહ્યો હતો ત્યાં જ વિષ્ણુ સોહમને બોલાવવા આવી પહોંચ્યો. બંને હોલમાં પહોંચ્યા ત્યારે ત્યાં હાજર રહેલાં તમામ યુવાનો બાપુની આગેવાનીમાં ભોજન પહેલાંની પ્રાર્થના કરી રહ્યા હતા.વિષ્ણુ અને સોહમ પણ હાથ જોડીને તેમની સાથે જોડાઈ ગયા. પ્રાર્થના પૂરી થઇ એટલે બાપુએ મોટેથી ‘હરિઓમ’ નો નાદ કર્યો. સમગ્ર હોલમાં નિરવ શાંતિ પથરાઈ ગઈ. બાજુના રસોડામાંથી દાળ, શાક, ભજિયા અને લાડુની મીઠી સોડમ આવી રહી હતી. બાપુએ ઈશારા વડે જ સોહમને બોલાવ્યો. સૌ કોઈ તેની સામે એકીટશે જોઈ રહ્યા. બાપુએ સોહમના ખભે હાથ રાખીને ધડાકો કર્યો :‘આ યુવાનનું નામ સોહન છે. આજથી એ અહીં આપણી સાથે આશ્રમમાં જ રહેશે…!

(ક્રમશ:)