તસવીરની આરપાર : ઉનાળાનું અમૃત ફળ તરબૂચ ખાવ ને શીતળતાની તૃપ્તિ કરો તંતોતંત
-ભાટી એન.
ઉનાળો આવે એટલે ગરમીનો પારો આકાશે ચડે…!? ને તડકો, તાપની અનરાધાર વર્ષા થાય છે. તાપમાન 45 ડિગ્રી સુધી અત્યારે ચાલે છે…!? ઘરની બહાર નીકળતાં જ ગરમીનો અહેસાસ રોમેરોમમાં થાય અત્યારે તો છોકરીઓ મોઢાને ઢાંકવા બહારવટિયા બની જાય ઓન્લી આંખો દેખાય તેમાં પણ કાળા ભમર ગોગલ્સ પહેરે…! હાથમાં મોજા પહેરે સાચું કહું કોણ વ્યક્તિ છે તેની ઓળખજ ના રહે આવો સમય આવી ગયો છે, તેનું મુખ્ય કારણ એરકન્ડિશનમાં રહેવાથી માણસ જાણે પોતાની ખુમારી ખોઈ બેઠો છે…!?
આવી કાળજાળ ગરમીથી જઠરાગ્નિને શીતળતાથી તૃપ્તિ આપવા કુદરતે ‘તરબૂચ’ જેવું મીઠુ અમૃત ફળ આપ્યું છે, જગ મશહૂર તરબૂચ અત્યારે બજારમાં લારી, ગલ્લામાં જોવા મળે છે,
આ પણ વાંચો: તસવીરની આરપાર : લીલામાંથી લાલ થાય મરચું તો રસોઈનો શહેનશાહ કહેવાય…
વાંકાનેર નેશનલ હાઇવે પર તરબૂચનો હોલસેલ ધંધો કરતા ચારોલીયા ભાઈલાલભાઈ ગુણાભાઈ દેવીપૂજક તરબૂચનો છેલ્લાં 20 વર્ષથી ધંધો કરે છે ને હાઇવે પર છૂટક પણ તરબૂચ વેચે છે, તેઓ કહે છે કે અમો ઉનાળો આવે એટલે તરબૂચનો આખો ટ્રક ભરી 10 થી 15 ટન ભરેલ તરબૂચ મંગાવીએ તેમાં મુખ્યત્વે વેરાવળ, સોમનાથ, નર્મદા જિલ્લામાંથી કે પંચમહાલ જિલ્લામાંથી તરબૂચ આવે છે. જો તરબૂચની તંગી હોય તો મહારાષ્ટ્રમાંથી તરબૂચ મંગાવીએ તેમાં ડાર્ક ગ્રીન (ઘેરા લીલા) તરબૂચ મોસ્ટ ઓફ મંગાવીએ જેને સુગર કિંગ કહે છે, તેમાંથી લાલ ચટક તરબૂચનો ગર નીકળે, કુદરતે તરબૂચમાં કેવી કલા મૂકી છે કે તરબૂચનાં ગરની વચ્ચે બી હોય બાકી બધા ફળમાં અંદર એક સાથે હોય. તમે તરબૂચ ખાવ ત્યારે ગર ખાતા ખાતા બી કાઢવા પડે…! ઘેરા લીલા તરબૂચ દોઢ કિલોથી લઈને પાંચ કિલોનાં લંબગોળ તરબૂચ હોય છે, ભાઈલાલ ભાઈ ચારોલીયાએ આશ્ર્ચર્યજનક એક પીળા રંગનું તરબૂચ બતાવેલ તેમાંથી ડગળી મારી મને બતાવતા પીળા રંગનો ગર જોઈ હું પોતે આશ્ચર્યમાં પડી ગયેલ. મેં પહેલી વાર પીળા રંગનું તરબૂચ જોયું તે પ્રમાણમાં નાના લંબગોળ હતા જે દોઢ થી ત્રણ કિલોનાં હોય છે તેનો કિલોનો ભાવ 30 રૂપિયા કિલો છે અને ડાર્ક ગ્રીન તરબૂચ 20 રૂપિયા કિલો છે, અમો આખો ટ્રક તરબૂચ મંગાવીએ ત્યારે અદ્યકચરા પાકેલ લાવીએ જેથી બે, ત્રણ દિવસમાં પાકી જાય, અમો હોલસેલ તરબૂચ લારીવાળાને 12 રૂપિયે કિલો વેંચીએ જેથી તેમને પણ સારી કમાણી થાય છે, આવા તરબૂચ વિશે એ ટુ ઝેડ માહિતી મેળવીએ.
તરબૂચ એક વાર્ષિક છોડ છે જેને લટકાવવું અથવા ચઢવાની આદત હોય છે. દાંડી 3 મીટર (10 ફૂટ) સુધી લાંબી હોય છે અને નવી વૃદ્ધિમાં પીળા અથવા ભૂરા વાળ હોય છે. પાંદડા 60 થી 200 જેટલાં હોય છે. આમાં સામાન્ય રીતે ત્રણ લોબ હોય છે, જે લોબવાળા અથવા બેવડા લોબવાળા હોય છે. યુવાન વૃદ્ધિ ગીચ ઊની હોય છે જેમાં પીળા-ભૂરા વાળ હોય છે જે છોડની ઉંમર સાથે અદૃશ્ય થઈ જાય છે. સિટ્રુલસ જાતિની એક સિવાયની બધી પ્રજાતિઓની જેમ, તરબૂચમાં ડાળીઓવાળા ટેન્ડ્રીલ્સ હોય છે. છોડમાં એકલિંગી નર કે માદા ફૂલો હોય છે જે સફેદ કે પીળા હોય છે, રુવાંટીવાળી દાંડી. દરેક ફૂલ પાંદડાની ધરીમાં એકલા ઊગે છે, અને દરેક છોડ પર નર અને માદા ફૂલો ઉત્પન્ન થતાં પ્રજાતિની જાતીય પ્રણાલી એકવિધ હોય છે. નર ફૂલો ઋતુની શરૂઆતમાં પ્રબળ હોય છે; માદા ફૂલો, જે પાછળથી વિકસે છે, મોટું ફળ એક પ્રકારનું સંશોધિત બેરી છે જેને પેપો કહેવાય છે, જેની છાલ જાડી (એક્સોકાર્પ) અને માંસલ કેન્દ્ર (મેસોકાર્પ અને એન્ડોકાર્પ) હોય છે. જંગલી છોડમાં 20 સેમી (8 ઇંચ) વ્યાસ સુધીનાં ફળો હોય છે, જ્યારે ઉગાડવામાં આવતી જાતો 60 સેમી (24 ઇંચ) થી વધુ હોઈ શકે છે. ફળની છાલ મધ્યમથી ઘેરા લીલા રંગની હોય છે અને સામાન્ય રીતે ચિત્તદાર અથવા પટ્ટાવાળી હોય છે, જેમાં અંદરથી ફેલાયેલા અસંખ્ય પીપ્સ હોય છે, તે લાલ અથવા ગુલાબી (મોટાભાગે), નારંગી, પીળો, લીલો અથવા સફેદ હોઈ શકે છે.
આ પણ વાંચો: તસવીરની આરપાર : કૂતરાની અસંખ્ય જાતિનો વિસ્તૃત પરિચય ને માનવ પ્રેમ!
પરાગ રજકની હરોળમાં વાવણી કરવી જરૂરી છે, જેમાં પરાગ રજકનો પુરવઠો ઓછો થાય છે, અને બીજ વિનાની જાત ઉત્પન્ન કરવામાં પરાગનયન વધુ મહત્ત્વપૂર્ણ છે, તેથી પ્રતિ એકર મધપૂડાની ભલામણ કરેલ સંખ્યા પ્રતિ એકર ત્રણ મધપૂડા (1,300 મીટર પ્રતિ મધપૂડો) સુધી વધે છે. તરબૂચનો વિકાસનો સમયગાળો અન્ય તરબૂચ કરતા લાંબો હોય છે અને ફળને પરિપક્વ થવામાં ઘણીવાર 85 દિવસ કે તેથી વધુ સમય લાગી શકે છે. પરાગનો અભાવ ‘હોલો હાર્ટ’ માં ફાળો આપે છે,
ઓસ્ટ્રેલિયામાં નેચરલાઈઝ્ડ તરબૂચ વિશ્વભરમાં ઉષ્ણકટિબંધીયથી સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોમાં અનુકૂળ આબોહવામાં ઉગાડવામાં આવે છે કારણ કે તેના મોટા ખાદ્ય ફળ, જે સખત છાલ અને આંતરિક વિભાજન વિનાનું બેરી છે, અને તેને વનસ્પતિશાસ્ત્રમાં પેપો કહેવામાં આવે છે. મીઠી, રસદાર ગર સામાન્ય રીતે ઘેરા લાલથી ગુલાબી રંગની હોય છે, જેમાં ઘણા કાળા બીજ હોય છે, જોકે બીજ વિનાની જાતો અસ્તિત્વમાં છે. ફળ કાચા અથવા અથાણાંમાં ખાઈ શકાય છે, અને છાલ રાંધ્યા પછી ખાદ્ય હોય છે. તેનો ઉપયોગ રસ અથવા મિશ્ર પીણાંમાં ઘટક તરીકે પણ થઈ શકે છે.
આ પણ વાંચો: તસવીરની આરપાર : પથ્થરોનું ચર્ચ તરીકે પણ ઓળખાતું પ્રયાગરાજનું ક્લાત્મક ઓલ સેન્ટ્સ કેથેડ્રલ…
સુદાનના કોર્ડોફન તરબૂચ નજીકના સંબંધીઓ છે અને આધુનિક, ઉગાડવામાં આવેલા તરબૂચના પૂર્વજો હોઈ શકે છે. લિબિયાના પ્રાગૈતિહાસિક સ્થળ ઉઆન મુહુગિયાગમાં જંગલી તરબૂચના બીજ મળી આવ્યા હતા જે આશરે 3500 બીસીના છે. એક અભ્યાસ પ્રકાશિત થયો હતો જેમાં લિબિયન રણમાં મળેલાં વર્ષો જૂના તરબૂચના બીજ નાઇજીરિયા, પશ્ર્ચિમ આફ્રિકાના એગુસી બીજ સાથે જોડાયેલા હોવાનું જાણવા મળ્યું હતું. તરબૂચને ઉત્તર-પૂર્વ આફ્રિકામાં પાળવામાં આવતા હતા અને 2000 બીસી સુધીમાં ઇજિપ્તમાં ઉગાડવામાં આવતા હતા, જોકે તે મીઠી આધુનિક જાત ન હતી. રોમન સમયમાં મીઠી મીઠાઈ તરબૂચ ભૂમધ્ય સમુદ્રના વિશ્વમાં ફેલાયેલા હતા.
નોંધપાત્ર સંવર્ધન પ્રયાસો દ્વારા રોગ-પ્રતિરોધક જાતો વિકસાવવામાં આવી છે. ઘણી જાતો ઉપલબ્ધ છે જે વાવેતરના 100 દિવસમાં પાકેલા ફળ આપે છે. 2023 સુધીમાં, ચીન વિશ્વનો ટોચનો તરબૂચ ઉત્પાદક દેશ છે, જે વિશ્વના કુલ તરબૂચના લગભગ બે-તૃતીયાંશ ભાગનું વાવેતર કરે છે. ગુજરાતમાં વિવિધ પ્રકારની ખેતી કરવામાં આવે છે. અનેક જિલ્લાઓમાં શાકભાજી અને ફળોની મોટા પાયે ખેતી થાય છે. અહીં રેતાળ જમીનમાં મોટા પાયે તરબૂચની ખેતી પણ કરવામાં આવે છે. પરંતુ હવે ભાગલપુરના ખેડૂતોએ ચીકણી જમીનમાં પણ તરબૂચ ઉગાડવાનું શરૂ કર્યું છે. આ ( ખેડૂત માત્ર લાલ તરબૂચ જ નહીં, પણ પીળા તરબૂચ પણ ઉગાડે છે. તો લાલ તરબૂચ ખૂબ ખાવ છો તો પીળા તરબૂચ ખાવાનો લાહવો લેજો…