ચહેરા મોહરા -પ્રકરણ: -24

પ્રફુલ્લ કાનાબાર

એ અકસ્માતમાં બળવંતરાય શેઠના ડ્રાયવર તથા દીકરા ને વહુની લાશ મળી હતી, પણ પાંચેક વર્ષના પૌત્ર સોહનની લાશ પાણીમાં જ ક્યાંક વહી ગઈ હતી. એ પછી એક પ્રખ્યાત જ્યોતિષીએ બળવંતરાય શેઠને વર્ષો પહેલાં કહ્યું હતું કે ‘એક દિવસ તમારો પૌત્ર સોહન જરૂર ઘરે પરત આવશે.’ દાદાજી તેમના વારસદાર એટલે કે પૌત્ર સોહનની ખાસ્સા વર્ષોથી રાહ જોઈ રહ્યા છે.

‘બાપુ, આ વાતની તમને કેવી રીતે ખબર પડી?’ સોહમે મુદ્દાનો સવાલ કર્યો. ‘છેલ્લા દસકાથી બળવંતરાય શેઠ દર વર્ષે ગુરુપૂર્ણિમાને દિવસે અહીં આશ્રમમાં આવે છે. છેલ્લે અહીં આવ્યા ત્યારે અચાનક તેમની તબિયત લથડી હતી. મેં વલસાડથી ડોકટર બોલાવીને તાત્કાલિક સારવાર અપાવી હતી.’ આમ તો ઉમરને કારણે તેમને સામાન્ય શ્વાસની તકલીફ થઇ હતી. શેઠની તબિયતના સમાચાર તેમના ડ્રાયવરે સેક્રેટરીને આપતાં બીજે દિવસે મુંબઈથી ડોક્ટરોની ફોજ આવી પહોંચી હતી. જોકે એ સમયે તો બળવંતરાયની તબિયત સુધરી ગઈ હતી. આગલે દિવસે બળવંતરાય શેઠે આશ્રમમાં રાત્રી રોકાણ કર્યું હતું તેથી તેમની સાથે મારે વધારે એકાંતમાં રહેવાનું થયું હતું. એ સમયે તેમણે આ આખી ઘટનાની મને જાણ કરી હતી.

‘આપણા દેશમાં ગરીબ હોય કે ધનવાન..’ તેમને ભગવાન પર જેટલો ભરોસો હોય છે તેના કરતાં વધારે ભરોસો અમારા જેવા ધાર્મિક ગુરુઓ પર હોય છે. અમારા આશ્રમ આવા લોકોની આસ્થા તથા તેમણે આપેલાં દાનને કારણે જ ચાલતા હોય છે. એ દિવસે બળવંતરાય શેઠની સાથે થયેલા વાર્તાલાપમાં મેં એ ગૂમ થયેલા પાંચ વર્ષના બાળક વિશેની શક્ય તેટલી માહિતી તેમની પાસેથી કઢાવી લીધી હતી. જોગાનુજોગ એ વાર્તાલાપ થયો તેના સાત દિવસ બાદ અમદાવાદની જેલમાં આપણો મેળાપ થયો.’

‘હમમમ” હવે સોહમના મનમાં એ સવાલ ઉભો થયો કે બાપુ પાસે તો બે ડઝન વિશ્વાસુ શિષ્યોની ફોજ છે. તેમાંથી કોઈ એકાદને પસંદ કરવાને બદલે તેમણે આટલે દૂરથી તેના જેવા અજાણ્યા યુવાનને આવડા મોટા કામ માટે કેમ બોલાવ્યો હશે?

સોહમના ચહેરા પર ચાલતી ગડમથલ બાપુએ ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં પકડી પાડી : ‘સોહમ તું એ વિચારે છે ને કે આ કામ માટે મેં તને શા માટે પસંદ કર્યો?’ ‘જી, બાપુ.’ ‘એના એક નહી પણ બે કારણ છે. ‘બે કારણ?’ ‘હા..એક તો એ કે છેલ્લા તેર વર્ષથી તું બહારની દુનિયાથી દૂર હતો. આજે તને કોઈ ઓળખતું જ નથી. વળી ભલે તને જેલની સજા થઇ હતી પણ તું કોઈ રીઢો ગૂનેગાર નહોતો કે અંધારી આલમનો શાર્પશૂટર પણ નહોતો. તારાથી આવેશમાં થઇ ગયેલા એક માત્ર ખૂનની સજા ભોગવી રહ્યો હતો. જેલમાં પ્રવચન આપતી વખતે સૌથી અલગ પડી જતા કેદી તરીકે તું મારા ધ્યાનમાં આવી ગયો હતો. મેં જ સામેથી ગોહિલ સાહેબને કહીને તને રૂબરૂ મળવા માટે કેબિનમાં બોલાવ્યો હતો, જેથી તેમના મોઢેથી તારા વિષે થોડુંક જાણવા મળે.

‘અને બીજું કારણ?’ સોહમે પૂછયું. ‘બીજું કારણ કહું તે પહેલા તારે મને એક વચન આપવું પડશે.’ તુલસીરામ બાપુએ તેમનો જમણો હાથ આગળ ધર્યો. સોહમે પોતાનો જમણો હાથ બાપુના હાથમાં મૂકીને કહ્યું : ‘હું વચન આપું છું.’ ‘વાહ.. આને કહેવાય ભરોસો…તેં પૂછયું પણ નહી કે શેનું વચન?’ ‘બાપુ, હું અહીં સુધી આવ્યો છું, એ જ એ વાતની સાબિતી છે કે મને તમારા પર પૂરેપૂરો ભરોસો છે. હવે હું પણ નવેસરથી જિંદગીની શરૂઆત કરવા માગુ છું. હું તો તમારી પાસે એટલી જ ખાતરી માગીશ કે આ કામમાં કોઈ ખૂનખરાબો કે હિંસા ન હોવી જોઈએ. કદાચ કોઈક સમસ્યા ઉભી થાય તો તમે મારી આગળ ઢાલ બનીને ઉભા રહેશો તેવું અભયવચન પણ માગુ છું..’

સોહમે ચાલાકીપૂર્વક બાપુ કોઈ વચન માગે તે પહેલાં જ ખુદની સલામતી માટેનું વચન તેમની પાસેથી માંગી લીધું. સોહમનો હાથ હજૂ બાપુના હાથમાં જ હતો. ‘હા, એ અભયવચન તો હું તને અત્યારે જ આપું છું.’ બાપુએ ક્ષણનો પણ વિલંબ કર્યા વગર
તથાસ્તુ કહેતા હોય તેમ કહી દીધું. હવે બાપુ વચનમાં શું માગે છે એ સાંભળવા માટે સોહમ ઉત્સુક હતો. ‘સોહમ, માની લે કે આજથી તારું જીવન એક શતરંજ છે. તેની દરેક ચાલ મારા હાથમાં રહેશે. તારો રોલ એક સૈનિકનો જ રહેશે. ભવિષ્યમાં તું સમગ્ર પ્રોપર્ટીનો માલિક બનીશ,પણ તેનો દોરીસંચાર મારા હાથમાં જ રહેશે! .

‘બાપુ, હું સમજ્યો નહીં.’ ‘સોહમ, હું હવે અન્ય કોઈ પાસે દાન માટે હાથ લંબાવીને આશ્રમ ચલાવવા નથી માગતો. આ કુબેર ભંડાર હાથમાં હોય તો મારો આશ્રમ માત્ર તેના પર જ નભી જાય.’સોહમ વિચારી રહ્યો..બાપુની આ માંગ તો ઘણી મોટી હતી, પણ બાપુની મદદ વગર બળવંતરાય શેઠના વારસદાર તરીકે પ્રસ્થાપિત થવાનું શક્ય પણ ક્યાં હતું?

‘શું વિચારે છે?’ બાપુએ સોહમનો પકડેલો હાથ થોડો દબાવીને પૂછયું. સોહમ એકદમ સતર્ક થઇ ગયો.બાપુ તેના મનમાં રમતો વિચાર પકડી પાડે તે પહેલાં સોહમ એકદમ ભાવુક થઈને બોલી ઉઠયો : ‘બાપુ, આજે મારા બંને ખિસ્સા ખાલી છે. મારી પાસે એક ફદિયું પણ નથી. જે કાંઈ પ્રાપ્ત થશે એ આપની કૃપાને કારણે જ હશે..તે હું સ્વીકારું છું. હવે તો બસ આ કામ માટે મારી જ પસંદગી કરવા પાછળનું બીજું કારણ સાંભળવા ઉત્સુક છું.’ સોહમે બાપુના હાથમાંથી પોતાનો હાથ ધીમેથી છોડાવતા કહ્યું.

‘સોહમ, બળવંતરાયના કહેવા મૂજબ તેમના પૌત્ર સોહનના બંને પગમાં છ આંગળી હતી ..એવું ભાગ્યેજ કોઈકને હોય છે.’ સોહમ ચમક્યો… કારણકે તેના બંને પગમાં છ આંગળીઓ હતી ! હવે સોહમને તાળો મળી ગયો. તે દિવસે ગોહિલ સાહેબની કેબિનમાં તે બાપુને મળવા ગયો ત્યારે ખુલ્લા પગે જ અંદર પહોંચ્યો હતો. બાપુનું ધ્યાન ત્યારે જ એ તરફ પડયું હોવું જોઈએ.
‘હા સોહમ. તું બરોબર વિચારે છે. એ દિવસે જ મારું ધ્યાન તારા બંને પગની છ આંગળીઓ તરફ ગયું હતું.’ બાપુએ નિખાલસતાથી કહ્યું. સોહમ એકદમ બાળપણના એ દિવસોમાં ખોવાઈ ગયો. મા..બધાને પગમાં એક અંગૂઠો અને ચાર આંગળીઓ હોય છે મારે કેમ બંને પગમાં એક એક આંગળી વધારે છે? ‘બેટા, કહેવાય છે કે નસીબદાર હોય તેને જ એક આંગળી વધારે હોય.’

‘પણ મા, મારે તો બંને પગમાં એવું છે.’ નાનકડા સોહમે જમીન પર બેઠા બેઠા જ બંને પગ ઊંચા કરીને કહ્યું હતું.
‘બેટા તું બમણો નસીબદાર છે એટલે’ માએ સોહમને વ્હાલ કરતા કહ્યું હતું. ‘મા, નસીબદાર એટલે શું?’ નિર્દોષ સોહમે આંખો પટપટાવીને પૂછયું હતું. ‘બેટા, નસીબદાર એટલે જે પોતાની ઈચ્છા મુજબ સ્વતંત્ર રીતે રહી શકે..ઘરમાં અઢળક લક્ષ્મી હોય.. કમાવાની ચિંતા ન હોય.. ભગવાનના ચાર હાથ હોય…’ માને વચ્ચેથી બોલતી અટકાવીને સોહમે સામેની દીવાલ પર લટકાવેલા શ્રીનાથજીના ફોટા સામે અંગૂલીનિર્દેશ કરીને પૂછયું હતું…

‘આ ભગવાન?’ ‘હા બેટા’ એ વખતે તો સોહમની ઉમર માત્ર સાત વર્ષની જ હતી. જેમ જેમ તે મોટો થતો ગયો અને કાયમ ફાટેલા કપડાં પહેરેલી ગરીબ માનો સંઘર્ષ સમજતો થયો કે તરત તેને ભગવાન પરથી શ્રદ્ધા ઉઠી ગઈ હતી. અધૂરામાં પૂરું, અચાનક બેકાર થઇ ગયેલા પિતાએ દારૂના રવાડે ચડીને ઘરનું વાતાવરણ જ ડહોળી નાખ્યું હતું. સોહમના બાળમાનસ પર તેની વિપરીત અસર પડી હતી. જેમ જેમ મા પર દુ:ખના પોટલાં વધતા ગયા તેમ તેમ સોહમનો ભગવાન પ્રત્યેનો આક્રોશ પણ બેવડાતો ગયો હતો. પાંચેક વર્ષ બાદ એક વાર પિતાના ત્રાસથી કંટાળેલા સોહમે કહ્યું હતું : ‘મા.. તું તો કહેતી હતી કે જેના પગમાં છ આંગળીઓ હોય એ નસીબદાર જ હોય. પણ મને તો એવું લાગતું નથી.’

‘દીકરા, હજુ તો તું બાર વર્ષનો થયો. તારી પાસે આખી જિંદગી પડી છે. એમ ઉતાવળે કોઈ પણ અભિપ્રાય ન બંધાય.’ સોહમને આટલા વર્ષો બાદ માની એ વાત સાચી લાગી રહી હતી. જે છ આંગળી બાળપણમાં તેને પસંદ નહોતી આજે એ જ તેને કરોડો રૂપિયાનો વારસો મેળવવામાં નિમિત્ત બની રહી હતી! આજે તેને એ છ આંગળી હોવાનો કોઈ રંજ નહોતો, કારણકે જીવન એક શતરંજ છે એ વાત તેને હવે ઝડપથી સમજાઈ રહી હતી..
(ક્રમશ:)