નિષ્કુળા નંદનં સ્વા મી : વૈરાવૈરાગ્યભા વ ને ભક્તિ તત્ત્વના તર્કપૂતપૂ ઉદ્ગાતા

ભજનનો પ્રસા દ -ડૉ . બળવંતવં જાની

એમની વૈરાવૈરાગ્ય ભા વવૃત્તિવૃત્તિ ગૃહગૃ સ્થજીવન દરમ્યા ન અનેકને પ્રસંગેસં ગેપ્રગટેલી પણ દી ક્ષિ ત થયા પછી પ્રબળપણે એમના જીવનનો એક ભા ગ બની રહી . શ્રી હરિ એ શ્ર્વસુરસુગૃહેગૃ હેભી ક્ષા મા ગવા મો કલ્યા . નિ સ્પૃહીપૃહી બન્યા . પછી પો તા ને વતન શેખશે પા ટમાં રહેવાહે વા મો કલ્યા એ બી જી કસો ટી . અહીં એ સમયે એમની મા તુશ્રીતુ શ્રીએ સ્નેહીનેહી-સંબંસં ધીબં ધીઓને અને દરબા રી જનો ને નિષ્કુળા નંદનં જીને સમજાવવા મના વવા મો કલ્યા . આ સમયનું ‘જનુનીનુ ની જીવો રે ગો પી ચંદચં ની પૂત્રપૂ ને પ્રેર્યોપ્રે ર્યો વૈરાવૈરાગ્યજી પદ પછી થી ખૂબખૂ જાણી તું થયું.યું અહીં ના મજાપ, ‘યમદંડ લેખલે ન સ્વા ધ્યા ય અને સત્સંગસં માં સમા જની સમક્ષ પો તા ની વૈરાવૈરાગ્યભા વની ઢ મનો ભૂમિભૂમિકા ને સમજાવતા પદો એમની આત્મવૃત્તવૃ ની વિ ગતો ના પરિ ચા યક છે. એમાં નામાં ના થો ડા અંશોn અહીં ઉદા ત છે.

• ‘કહાં કા ષ્ટ ને કહાં કુહા ડા , કહો હૈ ઘડતર હા રા જબ સે મો યે સદ્ગુરુ મિ લિ યા , મી ટ ગયા સર્વે ચા ળા .
  
• ‘કો ણ કુળ ને કો ણ કુટુંબી , કો ણ મા ત ને તા ત કો ણ ભા ઈ ને કો ણ ભગિ ની , બ્રહ્મ હમા રી જાત.
  
• મેં હું આદિ અના દિ , આ તો સર્વે ઉપા ધી , સદ્ગુરુ મિ લિ યા અના દિ , મી ટ ગઈ સર્વે ઉપા ધી .
  
• ખટરસ ખા વા નહીં ખો ળી એ, જમશું જે મળશે અન્નજી, નિ ર્મા ને દિ ન નિ ર્ગમશું,શું રહેશુંહે શુંમનમાં મગનજી.
  
• ‘જૂના પુરાપુરાણા પટ પહેરહે શું,શું નહીં ઇચ્છું નવિ નજી, શી ત, ઉષ્ણ શિ ર અહીં રેશું,શું રા ખી કંથા કો પી નજી.
  એમની ભક્તિ માં સ્થા યી ભા વ વૈરાવૈરાગ્યવૃત્તિવૃત્તિના નિ રૂપણનો જણા ય છે. ખા ન, પા ન, પહેરહે વેશવે રહેણીહે ણીકરણી અને કૌ ટુંબિ ક સંબંસં ધોબં ધોમાં થીમાં થી પણ છૂટકા રો ઇચ્છે છે. કશો મો હ-મા યા નો ભા વ ટકે નહીં એની કા ળજી રા ખી છે. એમણે એની પ્રતી તિ કરા વતું જડભરતનું ષ્ટાં તટાં એક પદમાં ટાં ક્યુંટાં ક્યુંછે:

‘અમે રે જડભરત જો ગી આ, ઇચ્છુ નહીં વૈજોવૈ જોગજી, જગત પદા રથ જીવને,ને રુચે નહીં જેમ રો ગજી.
જીવનમાં સ્વા દેન્દ્રી યનો તો એમણે જાણે હ્રા સ કરી ના ખેલોખે લો. એક વખત બો ટા દના પા દરેથી પો તા ના સા ધુઓધુ સાથે પસા ર થયા . ભગો દો શી ના મનો સત્સંગીસં ગી એમને જો ઈ ગયો . ખૂબખૂ આગ્રહ કરી ને ગા મમાં તેડીતેડી ગયો . બ્રા હ્મણો બો લાવીને રસો ઈ બના વડા વી . ઠા કો રજીને સ્વા દિ ષ્ટ-મી ષ્ટ બી રંજનો થા ળ ધર્યો . નિ ષ્કુળા નંદનં જીની પા સે મૂકીમૂકીને પો તા ના પા ત્રમાં બી રંજ લેવાલે વા આગ્રહ કર્યો . પ્રતિ ભા વ રૂપે મો ટે સા દે બો લ્યા , ‘જમ નિ ષ્કુળા નંદનં જમ, તું મો ટો મો બતી છો , તે મહો બત નહીં મેલામે લાય મા ટે જમ, નિ ષ્કુળા નંદનં જમ. આ સાં ભસાં ળી ને ભગા શેઠેશેઠેકહૃાું ,હૃાું ‘સ્વા મી આપ રા જી હો તેમતે જમો . એટલે પો તે સા ધુ પા સે જુવા રનો રો ટલો ઘડા વેલોવે લો હતો . તે મંગામં ગાવી ને જમ્યા . નિ ષ્કુળા નંદનં જી હંમેહં શામે શા થો ડી ભી ક્ષા એક પા ત્રમાં ના ખી ને એમાં એક ખો બો પા ણી નાં ખીનાં ખીને એ આરો ગતા હતા .

આવા ઢ વૈરાવૈરાગી નિ ષ્કુળા નંદનં ની રહેણીહે ણીકરણી પણ અત્યંતયં સા મા ન્ય હતી . નિ ષ્કુળા નંદનં નો સદયી સ્નેહનેથી બધા હરિ ભક્તો સા થે ખપપૂર્વપૂ કર્વ નો વ્યવહા ર રહેતોહે તો, ઓછું બો લવું,વું સતત ના મજાપ અને સેવાસે વાભા વથી પ્રસન્ન શ્રી હરિ એ એમને ગઢડા મંદિમંદિરના મહંતહં પદે નિ યુક્તિયુક્તિ આપવા નું વિ ચા રેલું.લુંઆ વિ ચા રનો નિ ષ્કુળા નંદનં જીને ખ્યા લ આવી જતાં બ્રા હ્મમુહૂમુર્તહૂ માંર્ત માં વહેલાહે લા ઊઠી પૂજાપૂ -પા ઠ કરી ને ગઢા ળી ગા મે જતા રહેવાહે વા ની કળી પડ્યા . શ્રી હરિ ને નિ ષ્કુળા નંદનં ના નિ સ્પૃહીપૃહી ભા વનો ખ્યા લ આવી ગયો . મહંતહં બના વવા ની યો જના તેમતે ણે બંધબં રા ખી ત્યા રે જ નિ ષ્કુળા નંદનં સ્વા મી પરત થયેલાયે લા. પદની લા લસા ન હતી , એવી દ્રવ્યની પણ લા લસા -સ્પૃહાપૃહા પણ ન હતી. શ્રી હરિ એ એકદા સંતોસં તો સા થે હરિ ભક્તો ની રસો ઈ પ્રેમપ્રે પૂર્વપૂ કર્વ આરો ગ્યા
બા દ ‘મુખમુ વા સ લ્યો , મો ઢું ખો લો ? એમ નિ ષ્કુળા નંદનં ને કહૃાું ત્યા રે નિ ષ્કુળા નંદનં જીએ શ્રી હરિ ને મુઠ્ઠીમુઠ્ઠી ખો લવા કહૃાું .હૃાું સ્વા મી એથી ઠ્ઠી ખો વી તો એ માં સો હો તી નિ નં એ શ્રી રિ ને ડી નો સં હૃાો

આગ્રહથી મુઠ્ઠીમુઠ્ઠી ખો લા વી તો એમાં સો ના મહો ર હતી . નિ ષ્કુળા નંદજીએ શ્રી હરિ ને લા કડી આ ગા મનો ઘટના પ્રસંગ કહૃાો . તમે મા યા ને-નેદ્રવ્યને ધૂળધૂ માં દા ટી ને અમા રી પા સે એના ઉપર મળમૂત્રમૂ ત્યા ગ કરવેલાવે લા. ત્યા રે મા યા એ આપને કરબદ્ધ બની ને કહેલુંહે ,લું ‘હે પ્રભુ તમે મા રા ઉપર બહુ કરી . ત્યા રે આપે મા યા ને કહેલુંહે લું‘તા રો લા ગ આવે ત્યા રે તું સંતોસં તોના મુખમુ માંમળ ત્યા ગ કરજે. નિ ષ્કુળા નંદનં ની વા ત સાં ભસાં ળી ને શ્રી હરિ બો લી ઉઠેલા , શા બા શ નિ ષ્કુળા નંદનં શા બા સ.

Also read: આખો સમાજ જે કરે તેનું અનુગમન તો સૌ કરે છે પરંતુ જરૂર છે સામા પાણીએ તરનારાઓની

‘બ્રહ્મસંહિસંહિતા ના નિ ર્દેશને આધા રે કહી શકા ય કે ‘તમા રું પ્રા રબ્ધ પણ તમને નહીં છેતરી શકે. દ્રવ્ય સા રું તો ત્રિ લો કમાં મો ટા -મો ટા દેવતા ઓ, રા જા મહા રા જાઓ અને જો ગી જતિ ઓ પણ લડી મરે છે. તેનોતે નો ત્યા ગ કરે એવા સા ધુઓધુ તો આપણી પા સે જ છે. આ ઘટના સંદસં ર્ભે શ્રી હરિ નો ભા વ જાણી ને પા સે રહેલાહે લા બ્રહ્મા નંદનં સ્વા મી એ સદ્ય એક પદ રચી ને સભા માં રજૂ કરેલું.લું ‘વિ ત સા રું વઢી મરે રા ય રંક્ધો ના રી વર, સ્વર્ગ, મૃત્મૃયુ,યુ પા તા ળમાં જેહનો નિ વા સ છે.

1.જો ગી , જતિ , તપસી , સન્યા સી ઓ ન તજે ધન, વા સના છે વિ તની ને,ને તેનાતે ના તે તો દા સ છે.

2.દ્રવ્ય પર મળમૂત્રમૂ કરી તેનોતે નો ત્યા ગ કરે, એવા તો આ સમે સા ધુ આપણી જ પા સ છે.

3.કહત હૈ બ્રહ્મા નંદનં , શ્રી મુખેમુ ખેશ્રી હરિ કહે-હે નિ ષ્કુળા નંદનં જીને અધિ ક અધિ ક શા બા સ છે.

4. દ્રવ્ય પરત્વેનીવે ની તૃચ્તૃછવૃત્તિવૃત્તિ, ત્યા ગવૃત્તિવૃત્તિ અને તિ રસ્કા રભા વ એમની વૈરાવૈરાગ્યમય અને અકિં ચન વ્યક્તિ મત્તા ના ઉદા હરણ રૂપ આ પ્રસંગસં મા રી ષ્ટિ એ નિ ષ્કુળા નંદનં ની ઢ મનો બળથી પ્રગટેલી અને સ્થિ ર થયેલીયે લી ત્યા ગવૃત્તિવૃત્તિનો પરિ ચા યક છે.
(ક્રમશ:)