ધર્મના મર્મને કર્મમાં ઉતારીએ

આચમન -અનવર વલિયાણી

ચીનના એક મહાન ફિલસૂફ તાઓને એક વખત એના શિષ્યોએ પૂછયું કે

• ગુરુદેવ ધર્મની સીમા ક્યાં સુધી?
• તાઓએ નાકના ટેરવા ઉપર નજર નોંધી અને કહ્યું.
• માણસના નાકના ટેરવા સુધી
• એ કઇ રીતે ?
  શિષ્ય ચુટેંગે પૂછયું અને તાઓએ કહ્યું કે
• માણસનો ધર્મ જયારે ખુદની હદ બહાર જાય છે ત્યારે સંઘર્ષ સર્જાય છે.
• દરેકનો ધર્મ છે કે એ પોતાનો ધર્મ એ રીતે પાળે કે બીજાને એનાથી કોઇ તકલીફ કોઇ ત્રાસ ન પહોંચે.
• તાઓના શિષ્યને સંતોષ ન થયો.
• એણે કહ્યું કે-
• પ્રભુ ! બૌદ્ધ ધર્મની સીમા મારા નાકના ટેરવા સુધીની જ નથી. આખા ચીન, જાપાન, વિયેતનામ, કંબોડિયા, બર્મા, શ્રીલંકા, ભારતવર્ષ, મોંગોલિયાની સીમાઓ સુધી પ્રસરેલી છે. બોલો હવે કહો, ધર્મની સીમા કઇ?
• તાઓએ કહ્યું, માણસના નાકના ટેરવા સુધી જ.
• જે તે દેશના જાનવરો, પશુ પંખી, જીવજંતુ, વૃક્ષો, પથ્થરો બૌદ્ધ ધર્મના અનુયાયી નથી. માત્ર મનુષ્યો જ એનો સ્વીકાર કરે છે અને આ બધા દેશોમાં બીજા બધા ધર્મો પણ છે એટલું જ કહું છું કે-
• ધર્મની સીમા માણસના નાકના ટેરવા સુધીની.

વ્હાલા સમજદાર વાચક બંધુઓ! તાઓએ આ વાત કેટલા હજાર વર્ષ પહેલાં કરી હશે એની ખબર નથી, પણ જગતના કાનૂન સિદ્ધાંત એટલે લૉ ઑફ ટ્રોટમાં પણ આવી જ એક વાત છે અને આ સિદ્ધાંત કહે છે કે-

• માણસની સઘળી સ્વતંત્રતા બીજા માણસની નાકની દાંડીને ન સ્પર્શે ત્યાં સુધીની જ હોય છે.
• આ સિદ્ધાંતને કાનૂનશાસ્ત્ર તાઓની જેમ જ સમજાવતાં કહે છે કે-
• તમને તલવાર ઘુમાવવાની કે છત્રી હલાવતા હલાવતા ચાલવાની સ્વતંત્રતા ખરી પણ છત્રીની કે તલવારની અણી બીજા માણસના દેહને સ્પર્શવી જોઇએ નહીં.
• જગતભરના ઇમાન અને કાનૂની સિદ્ધાંતો માત્ર વ્યક્તિવાદી છે.
• ધર્મ કોઇ પણ હોય, પરંતુ કયો ધર્મ પાળવો એનો નિર્ણય જેમ મનુષ્યે પોતે કરવાનો છે એ જ રીતે.
• કાનૂન તમને જે સ્વતંત્રતા આપે છે એ બીજાને તકલીફ ન આપો ત્યાં સુધીની જ છે.

સનાતન સત્ય

• આપણાં કર્તવ્યથી બીજાને વ્યથા પહોંચે એવો આપણો ધર્મ ન હોય.
• ધર્મ તો એનું નામ જેનું આપણને પાલન કરતા જોઇ બીજાઓને સાથ આપવાની ઇચ્છા થાય.
• કાનૂન પણ એનું જ નામ છે જેનું પાલન કરતા કોઇને જોઇએ તો આપણને પણ એ પાળવાનું મન થાય.

બોધ:
જહોન ડગલાસ નામના એક ફિલસૂફીના પ્રોફેસરે સરસ વાત કરી છે કે-

• ધર્મ
• કાનૂન
• નીતિ,
• આદર્શો,
• સિદ્ધાંત
• બધામાં જો કોઇ તથ્ય હોય તો તે માણસને માણસની જેમ જીવવાનું શીખવવાની સાથે જ માનવીના મનમાં ઉદ્ભવતા પ્રશ્ર્નોના જવાબ શોધવાની અવિરત પ્રક્રિયા કરે છે.
  બીજા જીવો કરતાં માણસ જુદો પણ આ એક જ કારણસર પડે છે.
• બીજા જીવો માત્ર સીમિત જ્ઞાન (ઇન્સ્ટિન્કટિવ)ની સીમામાં કામ કરે છે.