વિપુલ વૈદ્ય
મુંબઈઃ ત્રણ રાજ્યોની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં મળેલી સફળતા બાદ ભાજપે આગામી લોકસભાની ચૂંટણીની તૈયારીઓ તેજ કરી દીધી છે. આ સંદર્ભે સંગઠન સ્તરે કામગીરી ચાલી રહી છે તો બીજી તરફ કેન્દ્ર સરકાર પણ આગામી દિવસોમાં કોઈ લોકપ્રિય જાહેરાત કરવાની તૈયારી કરી રહી હોવાની ચર્ચા છે. ભાજપ હવે આગામી લોકસભા ચૂંટણીમાં 400થી વધુ બેઠકો જીતવા પ્રયાસ કરી રહી છે. હિન્દી ભાષી પટ્ટામાં ભાજપ પાસે સૌથી વધુ લોકસભા બેઠકો છે. તો હવે ભાજપ ફરી એકવાર આ પ્રદર્શન કરવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. તે સિવાય ભાજપે ‘મિશન 400’ હાંસલ કરવા માટે દેશભરના તમામ રાજ્યોમાં સીટો જીતવી પડશે.
હિન્દીભાષી રાજ્યોમાં ભાજપનું વર્ચસ્વ
લોકસભાની ચૂંટણી આડે લગભગ પાંચ મહિના બાકી છે. ત્રણ રાજ્યોમાં ભાજપે 65 લોકસભા બેઠકો જીતી છે, જેમાંથી હાલમાં ભાજપ પાસે 61 બેઠકો છે. બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ, રાજસ્થાન, છત્તીસગઢ, મધ્યપ્રદેશ, દિલ્હી, ઝારખંડ, હરિયાણા, હિમાચલ પ્રદેશ અને ઉત્તરાખંડમાં 193 બેઠકો છે. આ રાજ્યોમાં 177 બેઠકો પર ભાજપના સાંસદ છે.
ભાજપ પાસે આ રાજ્યોમાં માત્ર પોતાની બેઠકો જાળવી રાખવાનો જ નહીં પરંતુ પોતાની તાકાત વધારવાનો પણ પડકાર છે. 11 રાજ્યોમાં સીટ વૃદ્ધિ માટે ઓછો અવકાશ છે. ભાજપ ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારમાં સૌથી વધુ બેઠકો જીતી શકે છે એમ માની લઈએ, તેણે સંપૂર્ણ બહુમતી મેળવવા માટે પશ્ચિમ બંગાળ, આસામ, મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતમાં તેના 2019ના પ્રદર્શનનું પુનરાવર્તન કરવું પડશે. 2019ની ચૂંટણીમાં ભાજપે બંગાળમાં 18 બેઠકો, મહારાષ્ટ્રમાં 23 બેઠકો અને ગુજરાતમાં તમામ 26 બેઠકો જીતી હતી. ભાજપે બંગાળ, મહારાષ્ટ્રમાં સારા પ્રદર્શન માટે દબાણ કરવું પડશે.
‘મિશન 400’ની રાહ વધુ મુશ્કેલ છે
છેલ્લી બે લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના ચહેરાને લઈને મેદાનમાં ઉતર્યું હતું. પરિણામે ભાજપને પૂર્ણ બહુમતી મળી. જો કે, મોદી લહેર વચ્ચે પણ ભાજપ કેટલાક રાજ્યોમાં ખાતું ખોલાવી શક્યું નથી. જો ભાજપ કાશ્મીરથી બિહાર સુધી ઉત્તર ભારતની તમામ બેઠકો જીતી જાય તો પણ તેને 245 બેઠકો મળશે. જો કે, ભારતીય રાજકારણમાં આવી નિર્ભેળ સફળતા હાંસલ કરવી મુશ્કેલ છે. તે સિવાય 400 બેઠકો મેળવવા માટે ભાજપે કેરળ, પશ્ચિમ બંગાળ, આંધ્ર પ્રદેશ, તમિલનાડુ, તેલંગણા અને આંધ્ર પ્રદેશમાં ઓછામાં ઓછી 10-10 બેઠકો જીતવી પડશે. આ પણ પડકારજનક છે. આ રાજ્યોની કુલ 118 બેઠકોમાંથી ભાજપ પાસે માત્ર ચાર બેઠકો છે, જે તેલંગણામાં જીતી હતી.કર્ણાટક સુધરશે કે પીડશે?
2024ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને કર્ણાટકમાં પણ પડકાર મળી શકે છે. છેલ્લી સામાન્ય ચૂંટણીમાં, ભાજપે દક્ષિણ ભારતીય રાજ્યમાં 28માંથી 25 બેઠકો જીતી હતી. પાર્ટીએ જનતા દળ સેક્યુલર સાથે ગઠબંધન કર્યું છે. આ ગઠબંધનના કારણે ભાજપે હવે જેડીએસને 4 સીટો આપવી પડશે. તેનો અર્થ એ કે, સારા પ્રદર્શન માટે, ભાજપે તેના ફાળે આવતી તમામ 24 બેઠકો જીતવી પડશે.
કર્ણાટકમાં સત્તા પરિવર્તન બાદ રાજ્યની રાજનીતિમાં કોંગ્રેસનો પ્રભાવ વધ્યો છે. ‘ઈન્ડિયા’ ગઠબંધનમાં આરજેડી અને જેડીયુની પણ બિહારમાં તાકાત છે. આ રાજ્યમાં પોતાની સીટો વધારવી એ પણ ભાજપ માટે પડકાર છે. 2014ની ચૂંટણીમાં ભાજપ પોતાના દમ પર સૌથી વધુ 22 બેઠકો જીતવામાં સફળ રહ્યું હતું.
પૂર્વ ભારતમાં પણ પડકારજનક પરિસ્થિતિ
ઓડિશામાં ભાજપ પાસે માત્ર આઠ લોકસભા સાંસદો છે, જ્યારે બીજેડી પાસે 20 બેઠકો છે. આ પૂર્વીય રાજ્યમાં ભાજપના વિસ્તરણનો ઘણો અવકાશ છે, પરંતુ નવીન પટનાયકની છબીને જોતાં બહુ અપેક્ષા રાખવી સહેલી નથી. ભાજપે બંગાળમાં 19 બેઠકોના જૂના રેકોર્ડને પણ પાર કરવો પડશે.
અગાઉની ચૂંટણીઓમાં આંધ્રપ્રદેશ, કેરળ અને તમિલનાડુમાં ભાજપે ખાતું ખોલ્યું ન હતું. એનડીએના પ્રથમ ભાગીદાર AIADMKએ ભાજપને છોડી દીધું છે.
પૂર્વોત્તર રાજ્યોની કુલ 25 લોકસભા બેઠકોમાંથી ભાજપે અત્યાર સુધીમાં 11 બેઠકો જીતી છે. પ્રાદેશિક પક્ષોની મજબૂત સ્થિતિને કારણે ભાજપ કેટલી બેઠકો જીતે છે તે જોવું રહ્યું. ભારતીય જનતા પાર્ટીએ 400નો આંકડો પાર કરવા માટે તમામ 25 બેઠકો જીતવી પડશે. આ ઉપરાંત ભાજપે ગુજરાત, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટકમાં સ્પષ્ટ સફળતા હાંસલ કરવી પડશે.
રાજકીય સમીકરણમાં ફેરફાર
2019ની લોકસભા ચૂંટણી બાદ રાજ્યમાં, દેશમાં રાજકીય માહોલમાં બદલાવ આવ્યો છે. 2019ની ચૂંટણીમાં ભાજપ સાથેના સાથી પક્ષો છૂટા પડ્યા અથવા ભાજપ છોડી ગયા. મહારાષ્ટ્રમાં શિવસેનાના બે જૂથ છે. નીતીશ કુમાર હવે બિહારમાં મહાગઠબંધન સાથે છે. શિરોમણી અકાલી દળે પંજાબમાં ભાજપનો સાથ છોડી દીધો છે. પંજાબમાં ભાજપને કોંગ્રેસ, AAP, શિરોમણી અકાલી દળ સાથે લડવું પડશે. કલમ 370 હટાવ્યા બાદ કાશ્મીરમાં પહેલીવાર લોકસભા ચૂંટણી યોજાશે.
મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપ એનસીપી (અજિત પવાર જૂથ) અને શિવસેના (શિંદે જૂથ) સાથે ગઠબંધન કરીને ચૂંટણી લડશે. 48 બેઠકો ધરાવતા મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપે તેના સાથી પક્ષો સાથે બેઠકો વહેંચવી પડશે. ઉત્તર પ્રદેશમાં ભાજપે તેની સાથે નવા સાથી પક્ષોને પણ લીધા છે.
2019ની ચૂંટણીમાં ભાજપે 303 બેઠકો જીતી હતી. 2024ની ચૂંટણીમાં ભાજપે કર્ણાટક સિવાય દક્ષિણ ભારતીય રાજ્યોમાં 70 બેઠકો જીતી છે.
ઈન્ડિયા ગઠબંધનને પડકારશે?
વિપક્ષ દ્વારા ભાજપ સામે એક-એક ઉમેદવાર ઉતારવાના પ્રયાસો શરૂ કરવામાં આવ્યા છે. આ સંદર્ભે ઈન્ડિયા આઘાડીની રચના કરવામાં આવી છે. તેને મત વિભાજનનો લાભ ન મળે તે માટે ભાજપને એક સામે એક ઉમેદવાર આપવામાં આવે તેવી શક્યતા છે. દેશભરની 543 લોકસભા બેઠકોમાંથી ઓછામાં ઓછી 350 બેઠકો પર ભાજપ વિરુદ્ધ એક જ વિપક્ષી ઉમેદવાર હોઈ શકે છે. જોકે, ઈન્ડિયા એલાયન્સના કેટલાક રાજકીય પક્ષો રાજ્ય સ્તરે એકબીજાની વિરુદ્ધ છે. કેરળમાં કોંગ્રેસ અને ડાબેરીઓ વચ્ચે સીધો મુકાબલો થશે. તો પશ્ચિમ બંગાળમાં હાલમાં તૃણમૂલ કોંગ્રેસ વિરુદ્ધ કોંગ્રેસ-ડાબેરી ગઠબંધન છે. તો દિલ્હી અને પંજાબ જેવા રાજ્યોમાં કોંગ્રેસ અને આમ આદમી પાર્ટી વચ્ચે જંગ ખેલાશે. તેથી, કોંગ્રેસ અને અન્ય પક્ષો કેટલી સુમેળપૂર્વક બેઠકોની વહેંચણી કરે છે તેના પર પણ ઈન્ડિયા આઘાડીની સફળતાનો આધાર રહેશે.
તાજેતરમાં યોજાયેલી પાંચ રાજ્યોની વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં ઈન્ડિયા આઘાડીએ ઉમેદવાર ઊભા રાખ્યા ન હતા. કેટલીક બેઠકો પર કોંગ્રેસને આની અસર થઈ હોવાનું સામે આવ્યું છે. વિશ્લેષકો એમ પણ કહે છે કે જો ચૂંટણી ઈન્ડિયા ગઠબંધન તરીકે લડવામાં આવી હોત અને કોંગ્રેસે અન્ય પક્ષો માટે કેટલીક બેઠકો છોડી દીધી હોત તો તેનું સકારાત્મક પરિણામ જોવા મળત. હિન્દીભાષી પટ્ટાના કેટલાક રાજ્યોમાં કોંગ્રેસ નબળી છે, જ્યાં ભાજપનો દબદબો છે. 80 લોકસભા સીટ ધરાવતા ઉત્તર પ્રદેશમાં કોંગ્રેસ પાસે માત્ર એક સીટ છે. તેથી તે જગ્યાએ સમાજવાદી પાર્ટી મજબૂત છે. આથી, જો નબળા રાજ્યોમાં બેઠકોની વહેંચણી સરખી કરવામાં આવે તો હિન્દીભાષી પટ્ટામાં ગત લોકસભાના પ્રદર્શનનું પુનરાવર્તન કરવું ભાજપ માટે વધુ પડકારજનક રહેશે.
