ખસખસના દાણા સ્વાદની સાથે શરીરનું સ્વાસ્થ્ય પણ જાળવે છે

સ્વાસ્થ્ય સુધા – શ્રીલેખા યાજ્ઞિક

વડીલો હંમેશાં આજની પેઢીને એક સલાહ અવશ્ય આપતાં હોય છે. જીવનમાં નાની અમથી વસ્તુ તથા વ્યક્તિની હમેંશા કદર કરવી જોઈએ. આજના ઝડપી યુગમાં નાની વસ્તુ કે નાના માણસોને અનેક વખત હડધૂત થવું પડતું હોય છે. વળી સ્વયંને જરૂરત પડે એટલે વ્યક્તિ તે નાની વ્યક્તિની પાસે પોતાનું કામ કરાવી લેતાં જરાપણ સંકોચાતી નથી. તે જ પ્રમાણે આહારમાં પણ નાની વસ્તુ સ્વાસ્થ્ય માટે ગુણકારી જોવા મળે છે. ચાલો, આરોગ્ય માટે ઉત્તમ પ્રાકૃતિક ઉપચાર ગણાતી ખસખસનો ઉપયોગ આહારમાં અપનાવવાની શરૂઆત કરીએ.

આજે આપણે વાત કરીશું નાના દાણા તરીકે ઓળખાતી ખસખસ વિશે. સામાન્ય રીતે ખસખસનો ઉપયોગ વિવિધ મીઠાઈઓ જેવી કે લાડુ, મોહનથાળ, અડદિયા પાક, ખજૂરપાક વગેરેને વધુ આકર્ષક બનાવવા માટે કરવામાં આવતો હોય છે. સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત અનેક ગુણોનો ભંડાર ખસખસમાં સમાયેલો જોવા મળે છે. તેનું મુખ્ય કારણ છે ખસખસમાં ભરપૂર માત્રામાં કેલ્શ્યિમ, ફાઈબર, પ્રોટીન, આયર્ન, મૈગ્નેશિયમ, ફોસ્ફરસ, ઝિંક, કૉપર, સેલેનિયમ, વિટામિન ઈ જેવા સત્ત્વ સમાયેલાં છે.

ખસખસના પ્રાકૃત્તિક સ્વાસ્થ્યવર્ધક લાભ જાણી લઈએ :

હાડકાં મજબૂત બનાવવા માટે ગુણકારી : ખસખસમાં હાડકાંને મજબૂત બનાવવાની શક્તિ સમાયેલી છે. તેનું મુખ્ય કારણ ખસખસમાં કૅલ્શ્યિમ, મૈંગેનિઝ, મૈગ્નેશ્યિમ તથા ઝિંકનું પ્રમાણ સારી માત્રામાં સમાયેલું છે. એક વૈદ્યકિય સંશોધન દ્વારા જાણવા મળ્યું છે કે ઉપરોક્ત ચીજો મજબૂત હાડકાં માટે અત્યંત ઉપયોગી ગણાય છે.

વજન નિયંત્રણમાં રાખવા માટે ગુણકારી :

વજન નિયંત્રણમાં રાખવા માટે આહાર તજજ્ઞો ફાઈબરથી ભરપૂર આહાર લેવાનું સૂચવતાં હોય છે. જેને કારણે વારંવાર ભૂખ લાગવાથી બચી શકાય છે. ખસખસમાં ફાઈબરની માત્રા સારા પ્રમાણમાં સમાયેલી હોય છે. તેથી તેનો આહારમાં વિવિધ રીતે ઉપયોગ પ્રમાણભાન રાખીને શિયાળામાં ખાસ કરવો જોઈએ.

ગાઢ નિંદર માટે ગુણકારી :

અનેક લોકો આપણી આસપાસ એવા જોવા મળશે કે જેમને ગાઢ નિંદર આવતી હોતી નથી. ખસખસમાં ટ્રિપ્ટોફેન તથા મોર્ફિન જેવા પદાર્થો સમાયેલાં છે. જે ગાઢ નિંદરની સાથે વ્યક્તિના મનને શાંત બનાવવામાં ઉપયોગી ગણાય છે. રાત્રિના ભોજન બાદ હૂંફાળા દૂધમાં ખસખસની પેસ્ટ ભેળવીને પીવાથી નિંદર સારી આવે છે.
બ્લડપ્રેશરને નિયંત્રણમાં રાખવામાં ગુણકારી : ખસખસમાં પોટેશિયમની માત્રા સારા પ્રમાણમાં સમાયેલી હોય છે. જે લોહીના પરિભ્રમણને નિયંત્રીત કરવામાં મદદ કરે છે. ખસખસમાં સમાયેલું સત્ત્વ લોહીના દબાણને નિયંત્રિત રાખવામાં ઉપયોગી બને છે.

વાળ માટે ગુણકારી :

ખસખસમાં પ્રોટીન, કૅલ્શિયમ, વિટામિન ઈ જેવા સત્ત્વ સમાયેલાં જોવા મળે છે. જે વાળની તંદુરસ્તી માટે અત્યંત ઉપયોગી ગણાય છે. વાળની મજબૂતાઈ જળવાઈ રહે છે. પ્રદૂષણને કારણે થતાં નુકસાનથી બચાવી શકાય છે.

હ્દયની તંદુરસ્તી માટે ગુણકારી :

ખસખસમાં ઓમેગા-૩, ઓમેગા-૬ જેવા પદાર્થ સમાયેલાં છે. જે હ્દયના સ્વાસ્થ્ય માટે ગુણકારી ગણાય છે. જેને કારણે લોહીમાં કૉલેસ્ટ્રોલની માત્રા નિયંત્રિત કરવામાં મદદ મળે છે. હ્દયની તંદુરસ્તી જળવાઈ રહે છે.

મોંમા ચાંદાની તકલીફમાં ગુણકારી :

ખસખસનું વિવિધ રીતે સેવન કરવાથી મોંમાં પડતાં ચાંદાની તકલીફમાં રાહત મેળવી શકાય છે. ખસખસમાં સમાયેલાં ઠંડા સત્ત્વને કારણે પેટમાં શાંતિ મળે છે. જેને કારણે મોંના ચાંદાને ઠીક કરવામાં મદદ મળે છે. મધમાં ખસખસના બીજને ઘૂંટીને ચાટી જવાથી રાહત મળે છે.

પાચનતંત્રને સુધારવામાં ગુણકારી :

ખસખસની પ્રકૃતિ શીતળ ગણાય છે. ગરમીમાં પાચનતંત્ર બગડી જતું હોય છે. કબજિયાતની તકલીફ વધી જતી હોય છે. આવા સંજોગોમાં ખસખસમાં સમાયેલું ફાઈબર પેટની સમસ્યાથી રાહત આપવામાં મદદરૂપ બને છે.

ખસખસ કઈ રીતે ઉપયોગમાં લેવી ?

ખસખસનો ઉપયોગ અત્યંત સરળ રીતે કરી શકાય છે. ખસખસનો નિયમિત ભોજનમાં ઉપયોગ કરવા માટે તેને થોડી શેકીને પાઉડર બનાવી લેવો. તેનો ઉપયોગ દાળ, શાકની ગ્રેવીમાં કે દહીંમાં કરી શકો છો. દૂધ તથા દૂધથી બનાવેલી મીઠાઈમાં તેનો ઉપયોગ શક્ય છે. લાડુ, મોહનથાળ, અડદિયાપાક જેવી મીઠાઈ, શિયાળુ ખજૂર પાકમાં ખસખસનો ઉપયોગ સરળતાથી કરી શકાય છે.

શરીરનાં અંગોમાં થતાં દુખાવામાં લાભકારક :

શિયાળો શરૂ થાય તેની સાથે નાની-મોટી બધી જ વ્યક્તિને શરીરના વિવિધ અંગોમાં ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં દુ:ખાવાની ફરિયાદ રહેતી હોય છે. ખસખસમાં ઓપિયમ, તથા ઍલ્કલોઈડસ્ નામક સત્ત્વ સમાયેલું હોય છે. જે શરીરના સર્વ પ્રકારના અંગોમાં થતાં દુખાવામાં રાહત આપવાની મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. હાલમાં તો બજારમાં ખસખસનું તેલ પણ ઉપલબ્ધ છે. જેનો ઉપયોગ શિયાળામાં માલિશ કરવા તથા આહારમાં કરી શકાય છે.

ખસખસનો હલવો :

સામગ્રી : ૧૦૦ ગ્રામ રાતથી પલાળેલી, અડધો કપ ઘી, ૨ કપ દૂધ, ૧ ચમચી એલચી-જાયફળનો પાઉડર, ૧ ચમચી બદામ-પિસ્તાની કતરણ, અડધો કપ ખાંડ.

બનાવવાની રીત : સૌ પ્રથમ એક ગરણીમાં ૧૦૦ ગ્રામ ખસખસ લઈને વહેતાં પાણીમાં ધોઈ લેવી. રાતથી પલાળીને રાખવી. કડાઈમાં ઘી ગરમ કરીને પલાળેલી ખસખસને ધીમા તાપે શેકવી. સોનેરી રંગની થાય ત્યાં સુધી શેકવી. ગરમ દૂધ, એલચી-જાયફળનો પાઉડર ભેળવવો. ખાંડ ભેળવવી. ધીમા તાપે થવા દેવું. દૂધ બધું જ બળી જાય ત્યારબાદ બદામ-પિસ્તાની કતરણથી સજાવીને સ્વાદિષ્ટ ખસખસનો હલવો ગરમા-ગરમ પીરસવો.
ખસખસની ખેતી કરવા માટે ખાસ પરવાનગીની આવશ્યક્તા પડે છે. તેનું મુખ્ય કારણ તેનો ઉપયોગ ગેરકાયદે રીતે કરવામાં આવે છે. ખસખસમાં મોર્ફિન, કોડીન તથા થેબાઈન નામક ઓષધીય સત્ત્વ સમાયેલાં છે. તેનો ઉપયોગ આધુનિક ચિકિત્સામાં બધા જ દર્દના નિવારણમાં શક્ય ગણાય છે. વર્તમાન બજારમાં તેની ઊંચી કિંમત મળે છે. તેની ખેતી કાનૂની રૂપે ભારતના ૩ રાજ્યોમાં કરવામાં આવે છે. પહેલું છે મધ્ય પ્રદેશ, રાજસ્થાન બીજા નંબરે તથા ત્રીજા નંબરે ઉત્તર પ્રદેશ છે. નવેમ્બરમાં તેના છોડની વાવણી કરવામાં આવે છે. ગુણવત્તાના આધાર ઉપર લગભગ ૧ લાખ રૂપિયાની પ્રતિ કિલોની તુલનામાં ૮૫૦થી ૩૫૦૦ના પ્રતિકિલો ગ્રામ ભાવ મળી રહે છે. વધુ મળવાનું કારણ વિદેશમાં મોટી માગ તથા તેમાંથી બનતાં તેલના ઉપયોગ વિશે જાગરૂક્તા વધતી જોવા મળે છે.