યુરિક એસિડની સમસ્યા: કારણ અને નિવારણ (૧)

હેલ્થ વેલ્થ – રાજેશ યાજ્ઞિક

યુરિક એસિડ વધવાને કારણે સાંધામાં દુખાવો, ઘૂંટણમાં દુખાવો જેવી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડી શકે છે

આજના સમયમાં ખોટી જીવનશૈલી અને બિનઆરોગ્યપ્રદ આહાર-વિહારને કારણે દર બીજો વ્યક્તિ અનેક પ્રકારની બીમારીઓનો શિકાર બની રહ્યો છે. કેટલીક એવી બીમારીઓ છે જેના વિશે મોટાભાગના લોકો જાણતા પણ નથી. આવો જ એક રોગ છે યુરિક એસિડનો વધારો.

યુરિક એસિડ શરીરમાં એક પ્રકારનો ગંદો પદાર્થ છે જે આપણા લોહીમાં જમા થવા લાગે છે. જેના કારણે શરીરના ઘણા ભાગોમાં દુખાવો થવા લાગે છે. યુરિક એસિડ વધવાને કારણે સાંધામાં દુખાવો, ઘૂંટણમાં દુખાવો જેવી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડી શકે છે.
શરીરની અંદર કોષોનું ભંગાણ એ કુદરતી પ્રક્રિયા છે. જ્યારે કોષો તૂટી જાય છે, ત્યારે યુરિક એસિડ ઉત્પન્ન થાય છે. આ સિવાય આપણે જે ખોરાક ખાઈએ છીએ તેમાંથી પણ યુરિક એસિડ મળે છે. જ્યારે શરીર પ્યુરિન નામના રસાયણોની પ્રક્રિયા કરે છે અને તેને તોડે છે ત્યારે તે ઉત્પન્ન થાય છે. યુરિક એસિડ લોહીમાં ભળે છે, કિડનીમાંથી પસાર થાય છે, પેશાબ સાથે ભળે છે અને શરીરમાંથી બહાર નીકળી જાય છે.

જો યુરિક એસિડ શરીરમાંજ રહી જાય, તો તેની સાંદ્રતા હાઈપરયુરિસેમિયા નામની સ્થિતિ તરફ દોરી શકે છે, જે શરીરના વિવિધ ભાગો અને અવયવોને નુકસાન પહોંચાડે છે. જો લોહીમાં યુરિક એસિડનું પ્રમાણ વધી જાય તો આપણે આર્થરાઈટિસ જેવી બીજી ઘણી બીમારીઓનો ભોગ બની શકીએ છીએ.

પુરુષો અને સ્ત્રીઓમાં યુરિક એસિડનું સ્તર

યુરિક એસિડ એ લોહીનો સામાન્ય ઘટક છે, તેથી યુરિક એસિડની અમુક માત્રા તેમાં હંમેશા હાજર રહે છે. યુરિક એસિડનું સામાન્ય સ્તર કરતાં સતત ઊંચું હોવું એ પુરુષો અને સ્ત્રીઓ બંને માટે ચિંતાનું કારણ બની શકે છે. સ્ત્રીઓ અથવા પુરુષોમાં ઉચ્ચ યુરિક એસિડના લક્ષણો ચોક્કસ માત્રાથી નીચે પણ જોવા મળે છે, જે એવી સ્થિતિને સૂચવી શકે છે જ્યાં યુરિક એસિડ સામાન્ય કરતાં વધુ માત્રામાં શરીરમાંથી બહાર નીકળી રહ્યું છે.

યુરિક એસિડનું સ્તર મિલિગ્રામ (એમજી) પ્રતિ ડેસિલિટર (ડીએલ) માં માપવામાં આવે છે. સ્વસ્થ અને અસાધારણ યુરિક એસિડનું સ્તર પુરુષો અને સ્ત્રીઓ માટે અલગ-અલગ હોય છે, જેમ કે કોષ્ટકમાં બતાવ્યું છે.

હેલ્થ એક્સપર્ટના મતે યુરિક એસિડ વધવાથી શરીરના સાંધામાં ભારે દુખાવો થાય છે. પહેલા આવી સમસ્યા માત્ર વૃદ્ધોમાં જ જોવા મળતી હતી, પરંતુ હવે નાની ઉંમરના લોકો પણ તેનો શિકાર બનવા લાગ્યા છે. જ્યારે પણ આપણે પ્યુરિન યુક્ત ખોરાક વધુ માત્રામાં ખાઈએ છીએ ત્યારે લોહીમાં યુરિક એસિડનું પ્રમાણ વધી જાય છે.

જો કે આપણી કિડની યુરિક એસિડને ફિલ્ટર કરીને શરીરમાંથી પેશાબ દ્વારા દૂર કરે છે, પરંતુ જ્યારે પ્યુરીનની માત્રા વધી જાય છે, ત્યારે કિડની યોગ્ય રીતે કામ કરી શકતી નથી અને યુરિક એસિડ લોહીમાં ભળવા લાગે છે.

જો કે ચોક્કસ કારણો અસ્પષ્ટ છે, પણ કેટલાક જોખમી પરિબળો છે જે યુરિક એસિડના સંચયમાં ફાળો આપે છે, જેમ કે આહાર અને પર્યાવરણીય પરિબળો આ જોખમ પરિબળોમાં શામેલ હોઈ શકે છે:

સ્થૂળતા, હાઈ બ્લડ પ્રેશર
ડાયાબિટીસ, મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમ

એવા ખોરાકનું સેવન કરવું જેમાં પ્યુરિનનું પ્રમાણ વધુ હોય.

જ્યારે કિડનીની કાર્યક્ષમતા ઘટી જાય છે ત્યારે પણ યુરિક એસિડનું સ્તર વધવા લાગે છે. કારણ કે કિડની માત્ર ઓછી માત્રામાં યુરિક એસિડને ફિલ્ટર કરવામાં સક્ષમ છે.

મૂત્રવર્ધક પદાર્થ, અતિશય દારૂનો વપરાશ

ચોક્કસ ઇમ્યુનોસપ્રેસન્ટ્સ, થાઇરોઇડની સમસ્યા
શરીરમાં વધારાનું આયર્ન, લોહીમાં ગ્લુકોઝનું ઊંચું પ્રમાણ
હૃદય રોગની દવાઓ લેવી, જંતુનાશકો અને સીસાના સંપર્કમાં આવવું
ખોરાક અને પીણાં જેમાં પ્યુરિન હોય છે અથવા પ્યુરીનનું સ્તર વધારી શકે છે, જેમાં લાલ માંસ, અમુક સીફૂડ અને આલ્કોહોલનો સમાવેશ થાય છે, તેમજ ફ્રુક્ટોઝથી સમૃદ્ધ ખોરાક, જે મુખ્યત્વે પ્રોસેસ્ડ ખોરાક અને પીણાં છે, તેમાં જોવા મળે છે, અને ઉચ્ચ સાંદ્રતાનું કારણ હોઈ શકે છે.

યુરિક એસિડ વધવાના લક્ષણો શું છે?

સામાન્ય કરતાં વધુ અથવા ઓછી યુરિક એસિડની સાંદ્રતા ધરાવતી વ્યક્તિમાં કોઈ લક્ષણો દેખાઈ શકે છે અથવા ન પણ હોઈ શકે. ક્યારેક લાંબો સમય વીતી ગયા પછી અને યુરિક એસિડનું સામાન્ય સ્તર સતત ઓળંગી ગયા પછી લક્ષણો દેખાઈ શકે છે. તેનાથી સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. કેટલાક સામાન્ય લક્ષણો નીચે મુજબ છે,
સાંધાનો દુખાવો, આંગળીઓમાં સોજો અને દુખાવો

સાંધામાં ગઠ્ઠાની ફરિયાદ

ઉઠવા અને બેસવામાં મુશ્કેલી, મૂત્રપિંડની પથરી

થાક, તાવ અને શરદી

યુરિક એસિડને કારણે કિડનીની પથરીના લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થઈ શકે છે:
પીઠની બંને બાજુએ દુખાવો

વારંવાર પેશાબ

પેશાબ વાદળછાયું દેખાય છે અથવા તેમાં લોહી હોય છે અથવા અસામાન્ય ગંધ આવે છે
ઉલટી અથવા ઉબકા આવવા

ઓછા યુરિક એસિડના કિસ્સાઓ ઉચ્ચ યુરિક એસિડ જેટલા જોવા મળતા નથી. ઓછા યુરિક એસિડના લક્ષણોમાં વારંવાર પેશાબનો સમાવેશ થઈ શકે છે, જે નિર્જલીકરણ તરફ દોરી શકે છે.

જો લ્યુકેમિયાની કીમોથેરાપી સારવાર દરમિયાન સંધિવા અથવા કિડની સંબંધિત સમસ્યાઓ થાય, તો તેનો અર્થ એ છે કે તમારા લોહીમાં યુરિક એસિડનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે છે.

આપણે તેના નિદાન, તપાસ અને ઉપચાર વિશે આવતા અંકે જાણીશું

યુરિક એસિડનું સ્તર

                 પુરુષો                  સ્ત્રીઓ  

સામાન્ય ૨.૫-૭ એમજી/ડીએલ ૧.૫-૬ એમજી/ડીએલ

ઉચ્ચ૭ એમજી/ડીએલ ૬ એમજી/ડીએલ

નીચેનું ૨ એમજી/ડીએલ ૧.૫ એમજી/ડીએલ