વર્લ્ડ કપ : ભારતની ક્રિકેટ ટીમ એટલે વિવિધતામાં એકતા

કેનવાસ -અભિમન્યુ મોદી

આપણે આજ સુધી જેટલી મેચ જોઇ છે કે તેની પહેલા પણ જેટલી ક્રિકેટ ટુર્નામેન્ટ થઇ ગઈ તેમાં ક્યારેય કોઈ ભારતીય ટીમ એક રાષ્ટ્ર તરીકે ભારતનું આટલું પ્રતિનિધિત્વ કરતી નથી જેટલું આજની ટીમ કરી રહી છે. વિવિધતામાં એકતા- આ ઉક્તિ ચવાઈ ગયેલી લાગે છે પણ વર્તમાન ભારતીય ક્રિકેટ ટીમ માટે સાચી છે. ખાસ કરીને એવા સમયમાં જ્યારે આપણે સોશિયલ મીડિયાના વિભાજનકારી અને ટ્રોલિંગ વાળા સમયમાં જીવીએ છીએ. પ્રવર્તમાન ઇન્ડિયન ક્રિકેટ ટીમ- મેન્સ એક એવા દેશને શ્રેષ્ઠ રીતે રજૂ કરે છે જેમાં વિવિધ ધર્મો અને જાતિઓનું મિશ્રણ હોય.

ભારત ભલે ‘રોહિત, રોહિત’ અને ‘કોહલી, કોહલી’ બૂમો પાડતું હોય, પરંતુ તે ટીમની મુખ્ય યુએસપી એટલે કે મુખ્ય જમાપાસું બોલિંગ અને વિવિધતા છે જે ભારતને અજેય બનાવે છે. માટે જ ભારતીય ટીમ સૌથી આગળ છે અને સરળતાથી વર્લ્ડ કપ જીતવા માટે બધાની ફેવરિટ ટીમ બની ગઈ છે. બિનભારતીયો અને આ લખનાર પણ માને છે કે આ વખતે વર્લ્ડ કપ ભારત જીતશે. એવું તો શું છે આપણી ટીમમાં?

પાંચ યોદ્ધાઓ – એક રામગઢિયા શીખ, બે મુસ્લિમ, એક ઓબીસી સમુદાયમાંથી અને એક ઉચ્ચ જાતિનો માણસ – દરેક પ્રતિસ્પર્ધી દેશોના બેટ્સમેનની કરોડરજજુમાંથી ભયનું લખલખું પસાર કરાવી રહ્યા છે. આપણા ખેલાડીઓ અને ખાસ તો બોલરો તેમની કુશળતા અને આત્મવિશ્ર્વાસ દ્વારા સ્ટેડિયમની અંદર હજારો લોકોનું મનોરંજન કરી રહ્યા છે. ઘરની ટીમ માટે સમર્થનની લહેર પેદા કરતી ગર્જના, સ્ટેડિયમમાં બેઠેલા લોકોના જુદા જુદા અવાજો અને સ્લોગનો વિરોધી ટીમોને વર્લ્ડ કપની રમતમાં મૃત્યુઘંટ જેવું ભાસે છે.

ભારતની રાષ્ટ્રીય ઓળખના આ સંયુક્ત પ્રયાસમાં, જસપ્રિત બુમરાહ, મોહમ્મદ શમી, મોહમ્મદ સિરાજ, કુલદીપ યાદવ અને રવિન્દ્ર જાડેજા એક અભેદ્ય ઢાલ બનાવે છે, અને કદાચ આમાં જ આપણા દેશવાસીઓ માટે એક પાઠ છે.

આપણો દેશ કંઈક ખૂબ જ વિચિત્ર અને રસપ્રદ પણ છે, જ્યાં જાતિ અને ધર્મ એ ઓળખના બે સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ સૂચક છે – છતાં આપણે તેને જાહેરમાં સ્વીકારવામાં શરમાતા હોઈએ છીએ. જેઓ સત્તા પર નિયંત્રણ રાખે છે તેઓ ઈચ્છે છે કે આપણે એવું માનીએ કે જાતિવાદ સામે કોઈ વાંધો નથી, પરંતુ તેઓને તેમની ઉચ્ચ જાતિના વંશ પર ગર્વ છે. ભારતમાં ઘણી રમતોથી વિપરીત, ક્રિકેટ લાંબા સમયથી શાસક વર્ગની જાળવણી તરીકે રહી છે. ભૂતકાળના મોટાભાગના ક્રિકેટરો ભલે સમૃદ્ધ પૃષ્ઠભૂમિમાંથી આવ્યા ન હોય, પરંતુ મોટાભાગે શહેરી મધ્યમ-વર્ગના બ્રાહ્મણો હતા. ચોક્કસ, મુસ્લિમો અને થોડા શીખ અથવા અમુક ખ્રિસ્તીઓ ભારતીય ટીમમાં જોડાયા છે, પરંતુ એકંદરે, ટીમમાં નીચલી જાતિનું પ્રતિનિધિત્વ મેળવવા માટે હંમેશાં સંઘર્ષ થતો રહ્યો છે.

‘૮૦ ના દાયકાની ક્રિકેટ ક્રાંતિ સાથે, ભારતે ૧૯૮૩માં વર્લ્ડ કપ જીત્યો. કપિલ દેવનો ઉદય થયો અને સાથે સાથે ભારતીય ક્રિકેટ પ્રણાલીમાં પરિવર્તન આવવાનું શરૂ થયું. કપિલ પોતે ચંડીગઢ જેવા નોન-ક્રિકેટિંગ સેન્ટરનો હતો. જ્યારે તેણે લોર્ડ્સની બાલ્કનીમાં વર્લ્ડ કપ ઊંચક્યો ત્યારે કપિલે અબજો સપનાને સાકાર કર્યા હતા. શહેરોની શેરીઓમાં કે ગામડાના મેદાનોમાં રહેતા નાના બાળકોએ ભારત માટે રમવાની ઈચ્છા રાખવી એ હવે કોઈ કલ્પના નથી.

૯૦ ના દાયકાના અંત સુધીમાં અને આખરે ૨૧મી સદીમાં, નાના શહેરોના છોકરાઓને ટીમમાં સ્થાન મળતું થઇ ગયું: મહેન્દ્ર સિંહ ધોની તેનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે અને તેની ૨૦૧૧નો વર્લ્ડ કપ જીતાડી દેનારી સિક્સ, જે શોટ અત્યંત સહજતા સાથે રમવામાં આવ્યો હતો, એક એવી ઇમેજ બધાના મનમાં રહી ગઈ છે કે જેને કોઈ ભારતીય ભૂલી ન શકે. મોટા શહેરોના છોકરાઓ અને નાના શહેરોના મહત્ત્વાકાંક્ષીઓનું આ મિશ્રણ, રમત માટે વિસ્તૃત એક્સપોઝર અને ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરના સપોર્ટ વડે ભારતને આજે વિશ્ર્વની નંબર વન ટીમના સ્થાને લઈ ગયું છે.

આપણે વિવિધતા વિશે વાત કરી રહ્યા છીએ તે સ્પષ્ટપણે દેખાય છે અને આજે ભારતીય ક્રિકેટ ટીમ પોતાને ધાર્મિક/જાતિના સામાજિક વર્તુળમાં
ગોંધાયેલી જોવા મળતી નથી. પોલિટિક્સ હશે, કરપ્શન હશે પણ ઊંચનીચના ભેદભાવ નીકળી ગયા છે. ટેલેન્ટની કદર થાય છે. એ હકીકતને અવગણી ન શકાય કે જસપ્રિત બુમરાહ એક અસાધારણ બોલર છે, જેની અસામાન્ય કુશળતા અને તેની હસ્તકલાની જન્મજાત સમજ તેને ઘણી વખત લગભગ અણનમ બનાવે છે.

તે પછી મોહમ્મદ શમી છે, જે વધુ પરંપરાગત માર્ગને અનુસરે છે. તે પોતાના વળેલા કાંડામાંથી ચપળતાપૂર્વક છૂટેલા સ્વિંગિંગ બોલથી સ્ટમ્પને હલાવવાનો જાદુ જાણે છે.
મોહમ્મદ સિરાજ, ત્રણમાંથી સૌથી ઓછો અનુભવી પરંતુ તેના પ્રયત્નો અને ઉત્સાહમાં ક્યારેય કમી નથી. તેની આવડત અને પેસથી બેટ્સમેનોને તે શોકમાં નાખી જ રહ્યો છે. અને જો આ ત્રણેય બોલરો નહીં હોય તો પણ પ્રતિસ્પર્ધી બેટ્સમેનોએ હવે અલગ પડકારનો સામનો કરવો પડશે.

હોશિયાર અને ચાલાક, કુલદીપ યાદવ પોલાદી કાંડા વડે બોલને બંને રીતે સ્વિંગ કરે છે. ગતિ, દોષરહિત રેખા અને લંબાઈ પર તેનો નિયંત્રણ બેટ્સમેનોને દંગ કરે છે. તેણે આગળ જવું જોઈએ કે પાછળ? શું બોલ વળાંક, રોલ ઇન અથવા સીધો થશે? કોઈ પણ બેટ્સમેન મૂંઝવણ અને અનિશ્ર્ચિતતાની આ જાળમાં ફસાઈ રહ્યો છે.

રવિન્દ્ર જાડેજા અસાધારણ છે. તે લોકોમોટિવ મશીન જેવો છે, જેને ગ્રીસિંગની જરૂર નથી અને તે બેટ્સમેનને ચકિત કરવા માટે ન્યૂનતમ ભિન્નતા સાથે બોલ પછી બોલ ફેંકી શકે છે. તેની લંબાઈ પર તેનું નિયંત્રણ, તેની એથ્લેટિક ક્ષમતા અને તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિઓમાં તેનો શાંત સ્વભાવ તેને ટીમનો અનિવાર્ય સભ્ય બનાવે છે.

ટીમમાંથી ભારતની વિવિધતાનો મહત્ત્વનો હિસ્સો ખૂટે છે: એક અંડરડોગ. તે રાષ્ટ્ર વિશે શું કહે છે જ્યારે વસ્તીના લગભગ પાંચમા ભાગની વસ્તી ધરાવતા સમુદાયને તેની સૌથી લોકપ્રિય રમતમાં કોઈ પ્રતિનિધિત્વ નથી? જો આજે પણ આપણે દાયકાઓ પાછળ જઈએ અને ભારત માટે રમતા દલિતના ઉદાહરણ તરીકે પાલવણકર બાલુને ટાંકીએ તો તે દર્શાવે છે કે આપણે સમુદાયમાં નિષ્ફળ ગયા છીએ. પ્રણાલિગત અસ્વસ્થતાને દૂર કરવા માટે પૂરતી જગ્યા, પ્રવેશ અને પ્રોત્સાહન નથી.

ચાલો હવે જે પ્રગતિ થઈ છે તેની ઉજવણી કરીએ અને આશા રાખીએ કે ભવિષ્યમાં વધુ પ્રગતિ થશે. જેમ જેમ ભારત વર્લ્ડ કપ જીતવાના તેના લક્ષ્યની નજીક જાય છે તેમ, ભારતીય ચાહકો અને અડધું વિશ્ર્વ સમજી રહ્યું છે કે વિવિધતા એક તાકાત છે. વર્લ્ડ કપ ફાઈનલની ઉજવણી માટે આપણે તૈયાર છીએ? કઈ રીતે સેલિબ્રેટ કરીશું આ વખતે?