આવતા વર્ષે લોન્ચ થશે – સંપૂર્ણ ભારતીય બનાવટનું ગંજાવર રોકેટ વિક્રમ-૧

કેનવાસ -અભિમન્યુ મોદી

વિક્રમ-૧ રોકેટ એક બહુવિધ પ્રક્ષેપણ વાહન એટલે કે મલ્ટી લોન્ચ વિહિકલ છે જે લગભગ ૩૦૦ કિલો પેલોડને લો અર્થ ઓર્બિટ (LEO)માં મૂકવા સક્ષમ છે. સંપૂર્ણ રીતે કાર્બન ફાઇબરથી બનેલું અને ૩D-પ્રિન્ટેડ લિક્વિડ એન્જિન દ્વારા સંચાલિત, તે એક કરતાં વધુ પ્રકારના ઉપગ્રહોને ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. આ કક્ષાના રોકેટ જગતમાં બહુ ઓછા છે.

અનેક ખૂબીઓ ધરાવતા વિક્રમ-૧ રોકેટનું મંગળવારે અનાવરણ કરવામાં આવ્યું હતું. સ્વદેશી ઓર્બિટલ રોકેટ, સ્કાયરૂટ એરોસ્પેસના મગજની ઊપજ છે, જે ૨૦૨૪માં લોન્ચ થવાની તૈયારીમાં છે.

સ્કાયરુટ એરોસ્પેસે ગયા વર્ષે ૧૮ નવેમ્બરના રોજ તેનું વિક્રમ-S રોકેટ લોન્ચ કર્યું – તે શ્રીહરિકોટાના ISRO સ્ટેશનથી ખાનગી રોકેટ લોન્ચ કરનાર પ્રથમ સ્પેસ સ્ટાર્ટ-અપ બન્યું.

આપણે વિક્રમ-૧ વિશે કેટલું જાણીએ છીએ?

વિક્રમ-૧ રોકેટ ઉપગ્રહોને પૃથ્વીની નીચી કક્ષામાં છોડશે. તે મલ્ટી-સ્ટેજ લોન્ચ વ્હીકલ છે જે સાત માળની ઊંચાઈ ધરાવે છે. તે લો અર્થ ઓર્બિટ (LEO)માં લગભગ ૩૦૦ કિલો પેલોડ મૂકવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.તે ઘણા ઉપગ્રહોને ભ્રમણકક્ષામાં મૂકી શકે છે. સ્કાયરૂટ દાવો કરે છે કે તે આવું કરવાની ક્ષમતા ધરાવતા કેટલાક રોકેટમાંથી એક છે. વિક્રમ-૧માં ૩D-પ્રિન્ટેડ લિક્વિડ એન્જિન છે.

રોકેટને ભ્રમણકક્ષામાં મોકલવા માટે વિક્રમી નીચલા તબક્કામાં ઘન બળતણ અને ઉપલા તબક્કામાં પ્રવાહી બળતણના મિશ્રણનો ઉપયોગ કરે છે.

આ રોકેટને ૨૦૨૪ની શરૂઆતમાં લોન્ચ કરવાની યોજના છે. રોકેટને ફેબ્રુઆરી અને એપ્રિલ વચ્ચે ભ્રમણકક્ષામાં મોકલવામાં આવી શકે છે- “બે મુખ્ય પરીક્ષણો હાથ ધરવામાં આવ્યાં પછી, આ પરીક્ષણોના આધારે, અમે આગળ આગળ વધીશું-સ્કાયરૂટના સીઈઓ પવન ચંદનાએ જણાવ્યું હતું કે, અમારો ઉદ્દેશ્ય પ્રથમ લોન્ચ દરમિયાન અવલોકનો દ્વારા વધુ ડેટા એકત્રિત કરવાનો છે અને તેથી અમારી પાસે ૩૦૦ કિલોની સંપૂર્ણ પેલોડ ક્ષમતા હશે નહીં.

વિક્રમ-S રોકેટ પછી વિક્રમ-ઈં સ્કાયરૂટનું બીજું રોકેટ હશે. આ રોકેટ, તેના પુરોગામીની જેમ, ભારતના સ્પેસ પ્રોગ્રામના પિતા ડૉ. વિક્રમ સારાભાઈના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે. કંપનીએ દાવો કર્યો છે કે વિક્રમ-૧ને એકસાથે મૂકી શકાય છે અને કોઈપણ પ્રક્ષેપણ સ્થળથી એક દિવસમાં ભ્રમણકક્ષામાં મોકલી શકાય છે. સ્કાયરૂટની રચના ૨૦૧૮માં થઈ હતી. કંપનીનું નેતૃત્વ ચંદના અને ભરત ડાકા કરે છે-બંને આઈઆઈટીયન છે.

રોકેટનું અનાવરણ કર્યા પછી, અવકાશ, વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજી પ્રધાન જિતેન્દ્ર સિંહે હૈદરાબાદના મામિડીપલ્લીમાં જીએમઆર એરોસ્પેસ અને ઔદ્યોગિક પાર્ક ખાતે સ્ટાર્ટ-અપના નવા હેડક્વાર્ટર ‘ધ મેક્સ-ક્યુ કેમ્પસ’નું પણ ઉદ્ઘાટન કર્યું.

દરેક રોકેટ, અવકાશમાં તેની મુસાફરી દરમિયાન, મહત્તમ તણાવના બિંદુમાંથી પસાર થવું પડે છે, જેને ‘મેક્સ-ક્યુ’ કહેવાય છે. સ્કાયરૂટ એરોસ્પેસના સહ-સ્થાપક અને સીઈઓ પવન ચંદનાએ જણાવ્યું હતું કે, ‘અમારું મેક્સ-ક્યૂ હેડક્વાર્ટર સીમાઓને આગળ ધપાવવાની અમારી અતૂટ પ્રતિબદ્ધતાના શક્તિશાળી પ્રતીક તરીકે સેવા આપે છે અને બધા માટે ઓપન સ્પેસના અમારા મિશનના અસાધારણ, સર્વવ્યાપી ધ્યેયને પરિપૂર્ણ કરે છે.

“વિક્રમ-૧ એ પૃથ્વીની નીચલી ભ્રમણકક્ષા સુધીનું બહુ-તબક્કાનું પ્રક્ષેપણ વાહન હશે અને ગયા વર્ષે અમારા પ્રથમ સફળ રોકેટ લોન્ચ ‘વિક્રમS’નું સ્કેલ-અપ વર્ઝન હશે જ્યાં અમે લોન્ચ કરનાર પ્રથમ ખાનગી કંપની બનવા માટે અમારી ટેકનોલોજીનું સફળતાપૂર્વક પરીક્ષણ કર્યું હતું. પૃથ્વીની નીચી ભ્રમણકક્ષા માટે મલ્ટી-સ્ટેજ લોન્ચ વ્હીકલ. દેશ પાસે અવકાશમાં રોકેટ લોન્ચ કરવાની ક્ષમતા હશે.

“અમે ત્રણ કોમર્શિયલ પ્રક્ષેપણ વાહનોનું પરીક્ષણ કરવાની યોજના બનાવીએ છીએ, અને અમે પ્રથમ કોમર્શિયલ રોકેટને સફળતાપૂર્વક ભ્રમણકક્ષામાં મૂકવાનો વિશ્ર્વાસ ધરાવીએ છીએ. ચંદનાએ જણાવ્યું હતું કે, ઘણી સેટેલાઇટ કંપનીઓ પ્રથમ વખત હોવા છતાં તેમના ઉપગ્રહોને રોકેટ પર મૂકવાનું જોખમ લઈ રહી છે, કારણ કે સમગ્ર વિશ્ર્વમાં માત્ર થોડીક જ કંપનીઓ એવી છે
જે આ પ્રકારની ભ્રમણ ક્ષમતા ધરાવે છે અને અવકાશ સુધી પહોંચવું મુશ્કેલ છે. ઇસરોના જુદા જુદા વિભાગના વડાના આ વિધાનો છે.

‘ભારતની ઉત્કૃષ્ટ પ્રતિભાનું ઉદાહરણ’

સ્કાયરૂટના નવા હેડક્વાર્ટરમાં ૩૦૦-સભ્યોના મજબૂત વર્કફોર્સ માટે સ્પેસ લોંચ વાહનો અને ડિઝાઇન સ્પેસ બનાવવા માટે ડિઝાઇન, ઉત્પાદન અને પરીક્ષણ સુવિધાઓ સંકલિત છે.
સ્કાયરૂટ એ માત્ર ભારતની ઉત્કૃષ્ટ પ્રતિભા અને વૈજ્ઞાનિક કૌશલ્યનું ઉદાહરણ નથી, પરંતુ તે આપણા બધા માટે એક સંદેશ પણ છે કે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી આવે અને ભૂતકાળના વર્જિતોને તોડી નાખે તે પહેલા ઘણા દાયકાઓ સુધી લાંબી મજલ કાપવાની છે. ભારત માટે દરવાજા ખોલે છે. પબ્લિક પ્રાઈવેટ પાર્ટનરશિપ (PPP) માટે સ્પેસ સેક્ટર, આ પ્રોજેક્ટ સાથે જોડાયેલા એક સિનિયર વિજ્ઞાનીના આ શબ્દો છે. “સ્કાયરૂટની સફળતા એ ભારતના વિશાળ યુવા પ્રતિભા પૂલ માટે પ્રેરણા છે જેઓ પોતાનાં સ્ટાર્ટ-અપ સાહસો સ્થાપવા ઈચ્છે છે, ખાસ કરીને અવકાશ, બાયોટેક, કૃષિ અને ઊર્જા સહિતના નવા અને ઊભરતા ક્ષેત્રોમાં.

સ્કાયરૂટના સહ-સ્થાપક અને COO ભરત ડાકાએ જણાવ્યું હતું કે, કંપનીના નવા હેડક્વાર્ટરના ઉદ્ઘાટનના દિવસે જ વિક્રમ-૧ સ્પેસ લોન્ચ વ્હીકલનું અનાવરણ કરવું એ ખૂબ જ ગર્વની ક્ષણ છે. અમારી ડિઝાઇન ક્ષમતા અને અત્યાધુનિક સ્વદેશી ટેક્નોલોજી વિક્રમ-૧ના નિર્માણમાં અભિન્ન છે. અમે ૨૦૨૪ની શરૂઆતમાં પ્રક્ષેપણ માટે આતુરતાપૂર્વક તૈયારી કરીએ છીએ, અમે વિક્રમ-૧ સાથે ભ્રમણકક્ષા મિશન પર વધુ અપડેટ્સ શેર કરવાનું ચાલુ રાખીશું, એમ ડાકાએ જણાવ્યું હતું.

ભારત સતત અવકાશયાત્રાઓ કરે છે અથવા તો અવકાશમાં ઉપગ્રહો મોકલે છે. ઈસરો વિશ્ર્વમાં ભારતને બહુ પ્રતિષ્ઠા અપાવશે.