દેશનું પહેલું વિમાન હાઇજેક: જ્યારે બધા મુસાફરો લાહોરથી સુરક્ષિત રીતે ભારત પાછા ફર્યા…

વિશેષ – અનંત મામતોરા

ભારતમાં વિમાન હાઇજેકિગની પહેલી ઘટના 30 જાન્યુઆરી 1971 ના રોજ બની હતી, તે જ વર્ષે બાંગ્લાદેશ એક નવો દેશ બન્યો અને પાકિસ્તાનથી આઝાદી મેળવી. ઇન્ડિયન એરલાઇન્સનું ફોકર ફ્રેન્ડશીપ વિમાન ગંગા શ્રીનગરથી જમ્મુ જઈ રહ્યું હતું. વિમાનમાં બે યુવાનો સવાર હતા. તેમના નામ હાશિમ કુરેશી અને અશરફ કુરેશી હતા. બંને પહેલી વાર વિમાનમાં મુસાફરી કરી રહ્યા હતા, પણ તેમની ગભરાટનું સાચું કારણ કંઈક બીજું જ હતું. તે આ વિમાનને હાઇજેક કરવા જઈ રહ્યા હતા. બરાબર 11:30 વાગ્યે વિમાન ઉડાન ભરીને જમ્મુ તરફ રવાના થયું, પરંતુ થોડા સમય પછી આ ઘટના ભારતના ઇતિહાસમાં નોંધાઈ ગઈ.

1971 હાઇજેકિગ: લાહોર પહોંચ્યા પછી પાકિસ્તાન પીપલ્સ પાર્ટીના નેતા ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો હાઇજેકરોને મળ્યા અને તેમને ટેકો આપ્યો. મુસાફરોને બે દિવસ પછી ભારત પાછા મોકલી દેવામાં આવ્યા હતા પરંતુ પાકિસ્તાની ગુપ્તચર એજન્સી ISI દ્વારા વિમાનને ઉડાવી દેવામાં આવ્યું હતું.

વિમાન હાઇજેકિગ કેવી રીતે થયું?

બીબીસીના અહેવાલ મુજબ અનુષા નંદકુમાર અને સંદીપ સાકેતે તેમના પુસ્તક `ધ વોર ધેટ મેડ આર એન્ડ એડબ્લ્યુ’ માં લખ્યું છે કે હાશિમે અશરફ તરફ જોયું, બંનેએ માથું હલાવ્યું, કલમાનો પાઠ કર્યો અને તેની બેગમાંથી પિસ્તોલ અને હેન્ડ ગ્રેનેડ કાઢ્યા. હાશિમ કોકપીટ તરફ ગયો અને પિસ્તોલનો બેરલ પાઇલટના માથા પર મૂક્યો. અશરફે મુસાફરોને ધમકાવ્યા અને આખા વિમાનમાં પિન ડ્રોપ સાયલન્સ છવાઈ ગયું.

હાઇજેકિગ પછી બંનેએ વિમાનને પાકિસ્તાનના રાવલપિંડી લઈ જવાની ધમકી આપી હતી. પરંતુ જ્યારે પાઈલોટે કહ્યું કે વિમાનમાં રાવલપિંડી પહોંચવા માટે પૂરતું બળતણ નથી, ત્યારે તેને લાહોર એરપોર્ટ પર ઉતરાણ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. પાકિસ્તાન સરકાર આ પરિસ્થિતિ અંગે ચિંતિત હતી કારણ કે જો ભારતીય વિમાન પાકિસ્તાની ક્ષેત્રમાં ક્રેશ થયું હોત, તો તે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે બદનામીનું કારણ બન્યું હોત.

પાકિસ્તાને RAWની ભૂમિકાનો ખુલાસો કર્યો

ભારતની ગુપ્તચર એજન્સી રિસર્ચ એન્ડ એનાલિસિસ વિંગ પહેલાથી જ પાકિસ્તાનની ગતિવિધિઓ પર નજર રાખી રહી હતી. રિપોર્ટ અનુસાર RAW ચીફ રામનાથ કાવને ડર હતો કે પાકિસ્તાન કાશ્મીરમાં આતંકવાદને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કોઈ મોટા કાવતરામાં સામેલ હોઈ શકે છે. તે જ સમયે બોર્ડર સિક્યુરિટી ફોર્સ (BSF) એ ભારતમાં હથિયારો અને વિસ્ફોટકોની દાણચોરી કરતી વખતે હાશિમ કુરેશીને પકડી પાડ્યો. પૂછપરછ દરમિયાન તેણે કબૂલાત કરી કે તેને પાકિસ્તાનમાં ઉગ્રવાદી સંગઠન `નેશનલ લિબરેશન ફ્રન્ટ’ (NLF) દ્વારા તાલીમ આપવામાં આવી હતી અને તેને ભારતીય વિમાનને હાઇજેક કરવાની સૂચના આપવામાં આવી હતી.

પાકિસ્તાનનો ખેલ અને વિમાન વિસ્ફોટ

લાહોર પહોંચ્યા પછી પાકિસ્તાન પીપલ્સ પાર્ટીના નેતા ઝુલ્ફીકાર અલી ભુટ્ટો હાઇજેકર્સને મળ્યા અને તેમને ટેકો આપ્યો હતો. મુસાફરોને બે દિવસ પછી ભારત પાછા મોકલી દેવામાં આવ્યા હતા પરંતુ પાકિસ્તાની ગુપ્તચર એજન્સી ISI દ્વારા વિમાનને ઉડાવી દેવામાં આવ્યું હતું. આનાથી ભારતની શંકા મજબૂત થઈ કે આ સમગ્ર ષડયંત્ર પાછળ પાકિસ્તાનનો હાથ છે.

આ ઘટના પછી ભારત સરકારે એક મોટો નિર્ણય લીધો કે પશ્ચિમ પાકિસ્તાનથી પૂર્વ પાકિસ્તાન જતી બધી ફ્લાઇટ્સ માટે ભારતીય હવાઈ ક્ષેત્ર બંધ કરી દેવામાં આવ્યું. આની સીધી અસર 1971ના યુદ્ધ પર પડી કારણ કે પાકિસ્તાની સેના માટે પૂર્વ પાકિસ્તાનને મદદ પૂરી પાડવી મુશ્કેલ બની ગઈ હતી.

આ ઘટના પછી પાકિસ્તાને ભારત પર આરોપ લગાવ્યો કે વિમાનનું અપહરણ ભારતનું જ કાવતરું છે જેથી તેને પાકિસ્તાની વિમાનો પર પ્રતિબંધ મૂકવાનું બહાનું મળી શકે. ગેરી બાસે તેમના પુસ્તક `ધ બ્લડ ટેલિગ્રામ’માં લખ્યું છે કે યાહ્યા ખાનની સરકારે તેને ભારતની યુક્તિ ગણાવી હતી. પરંતુ ઘણા આંતરરાષ્ટ્રીય નિષ્ણાતોએ આ દાવાને નકારી કાઢ્યો.

પાકિસ્તાનમાં હાશિમ કુરેશીની ધરપકડ

પાકિસ્તાનમાં હાશિમ અને અશરફને શરૂઆતમાં હીરો તરીકે રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ બાદમાં તેમની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી અને હાશિમને 19 વર્ષની જેલની સજા ફટકારવામાં આવી હતી. જોકે તેમને 1980માં મુક્ત કરવામાં આવ્યા અને તેઓ હોલેન્ડ ગયા. 2000 માં તેણે ભારત પાછા ફરવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી અને દિલ્હી એરપોર્ટ પર ઊતરતાની સાથે જ તેની અહીં પણ ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.

અહેવાલ મુજબ ભૂતપૂર્વ RAW અધિકારી બી. રમને તેમના પુસ્તક `ધ કાઓ બોય્ઝ ઓફ RAW’ માં લખ્યું છે કે ઇન્દિરા ગાંધીના પાકિસ્તાન માટે ભારતના હવાઈ ક્ષેત્રને બંધ કરવાના પગલાથી 1971ના યુદ્ધમાં ભારતની જીત સુનિશ્ચિત થઈ. ભારતીય હવાઈ ક્ષેત્ર બંધ થવાથી પાકિસ્તાની સૈન્યની પૂર્વ પાકિસ્તાનમાં રાહત સામગ્રી મોકલવાની ક્ષમતા સંપૂર્ણપણે નાશ પામી. હાલમાં વિમાન હાઇજેકર હાશિમ કુરેશી હજુ પણ શ્રીનગરમાં રહે છે અને તે શરૂઆતથી જ જમ્મુ કાશ્મીર ડેમોક્રેટિક લિબરેશન પાર્ટી સાથે સંકળાયેલો છે.