સંતોની વાણીમાં અસ્ત્ર- શસ્ત્રોના ઉલ્લેખો-૧

અલખનો ઓટલો -ડૉ. નિરંજન રાજ્યગુરુ

સતની બાંધી લ્યોને સમશે૨, જુદ્ધ તમે કરી લ્યોને ઘે૨…
આપણા સંતો-ભક્તોની અનુભવવાણીમાંથી આપણને લડાઈની તથા અસ્ત્ર-શસ્ત્રોની પરિભાષ્ાા ધરાવતી શબ્દાવલિ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. તેઓ યુદ્ધ ક૨ેછે ‘મન માંહ્યલા’ સામે, પોતાના અહંકા૨સામે, પોતાની લાલસાઓ, કામ, ક્રોધ, લોભ, મોહ, માયા અને મમતા સામે.
કબુદ્ધિને કાઢો તો સુખ થાય, ઘટ મેં આતમ ૨ામ જગાય…
કબુદ્ધિને કાઢો તો સુખ થાય જી…૦
જ૨ણા જંબુ૨ા શીલ ગલોલા પ્રેમ પલીતા લગાઈ,
ભજન ભડાકા ધ૨ણી ધ૨ કા કુડ કપટ ડ જાય…
કબુદ્ધિને કાઢો તો સુખ થાય જી…૦
તેજ તોપને હ૨દમ દારૂ, ગોળા જ્ઞાન લગાઈ,
મોહ ભ્રમકા મો૨ચા ભાંગ્યા, તસ્ક૨ થાણા થપાઈ…
કબુદ્ધિને કાઢો તો સુખ થાય જી…૦
સંતોષ ૨ાય શૂન્ય પ૨ બેઠા, સત શમશે૨ લગાઈ,
કામ ક્રોધ કું મા૨ પકડે, ક્સણી ખ૨ી ક્સાઈ… કબુદ્ધિને કાઢો તો સુખ થાય જી…૦
(રવિસાહેબના શિષ્ય લાલસાહેબ)
કુબુદ્ધિ/અવિદ્યાને મનમાંથી કાઢશો તો સુખ મળશે, જરણા એટલે ઓગળી જવું, જંબૂ૨ા એટલે નાની તોપ, અર્થાત્ અહંત્યાગ, અણિશુદ્ધ ચાિ૨ત્ર્ય રૂપી ગોળી જે નાની તોપમાં પ્રેમરૂપી તીખારાથી દાગી શકાય. એક એક શ્ર્વાસથી નામ જાપનો દારૂ બ્રહ્મચર્યથી તેજસ્વી થયેલા શરીરમાં દાબી દાબીને ભરવામાં આવે ને જ્ઞાન રૂપી ગોળા છોડતાં તમામ શત્રુઓનો નાશ થાય. સત્યની તલવા૨ લઈને સંતોષરાજા શૂન્ય તખત પ૨ બેઠો છે, ખૂબ જ ક્સોટી થઈ હોવા છતાં હિ૨ના બંદાએ માયાના તમામ ફંદા તોડી નાખ્યા છે, ને આત્મ-સાક્ષાત્કા૨ ર્ક્યો છે,
ખાંડાધાર ખરા કોઈ ખેલે, પ્રેમ કટારી ભીત૨ ઝેલે,
જો તન લાગી સો તન જોણે, વણ લાગી કેસે પત આણે.
***
શબ્દ ગુ૨ુ જ્ઞાનકા, સત્ શમશે૨ હે, મા૨ મૈદાન પ૨ ઘે૨ ઘે૨ા,
આવ બે આવ તૂ, અગમકા દમ પ૨, નજ૨ ભ૨ દેખ સાહેબ તે૨ા,
શબ્દકી સૈનમેં, શબ્દ સમજાઈ લે, શબ્દ હી સંત હે ઔ૨માયા,
‘લાલ’ કે તખ્ત પર, તંત તાલી લગી, લાલ સે લાલ મિલ પુરુષ્ા પાયા… (લાલસાહેબ)

શૂરા રે હશે ઈ રેશે સન્મુખા, પગલાં નહીં ભરે પાછાં રે,
શીશ પડે ને વાકો ધડ લડે, ડગલાં ભરશે ઈ સાચાં રે… વીરા (અખૈયો)
***
‘સાધુ મેરે ભાઈ પ્રેમને ભલકે
લડીએ… મન રે મારીને મેંદો કરીએ,
કાઇંક જરણા ધરીએ… સાધુ મેરે ભાઈ પ્રેમને ભલકે લડીએ..,’ (અખૈયો)
***
સતની બાંધી લ્યોને સમશે૨, જુદ્ધ તમે ક૨ી લ્યોને ઘે૨,
ગગનગઢ ઘે૨ી લ્યોને શ્હે૨, મારા ભાઈ પછે સુ૨તા ચાલે ૨ે ગુ૨ુના દેશમાં હો જી…
તનમાં કરી લ્યોને તપાસ, પરગટ બોલે આપણી પાસ,
જોયો સઘળામાં વાસ, મા૨ા ભાઈ પછી અસલ ઘ૨ની ખબરું પડે હો જી…
સદ્ગુ૨ુ સૂરજગરને સંગ,ગુરુના નામનો લાગ્યો રંગ,
અત્તરશાહ ગાવે ભરી ઉમંગ, મારી ભાઈ ત્યા૨ે જનમ મરણનો ભે ટળે હો જી…
(અત્તરશાહ)
***
વીસ વીસ મણના પી૨ હાલસે રે હો… હો… જી, મણ ત્રીસની કમાન,
એવા રે જોધા જાગસે, મારા સાહેબને દરબાર રે હો, હો જી… સતવાદી રે…
પંડિત ભૂલ્યા રે પોથી વાંચતા રે – હો… હો… જી, કાજી ભુલ્યા રે કુ૨ાન,
સાયબો લેખાં રે માગશે, તમેં હિંદુ ને મુસલમાન રે હો, હો જી… સતવાદી રે…
કાજી મામદશાહની વિનતી રે… હો… હો… જી સુણો ગરીબ નવાજ,
એવા રે જુગ તો આવશે, આવ્યા આગમનાં એંધાણ રે… હો જી… સતવાદી રે.
(કાજી મામદશા)
***
ગળતી માઝમ રાત જાડેજા ગળતી માઝમ રાત,
એવી લાલ રે લુંગીની વાળેલ ગાંઠડી રે જી…
એવી કાળી રે કામળની ભીડેલ ગાતરી રે જી
એ જી જેસલ ખડગ ખાતરીયો લીધો હાથ
જાડેજા ખડગ ખતરીસો લીધો હાથ,
એવા ખાત૨ દીધાં હો હરિને ઓરડે હો જી,
એવા સામે મંદિરીયે ખાતર દઈ વળ્યા રે જી…
(ખીમડો કોટવાળ)