હાથી જેવી તાકાત આપે છે વિદારીકંદ જડીબુટ્ટી

ફોકસ -રેખા દેશરાજ

આયુર્વેદની વર્ષો જૂની આ ઔષધિ સાથે ઘણી દંતકથાઓ સંકળાયેલી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે મહાભારત કાળમાં ભીમ અને દુર્યોધન પાસે હાથીઓ જેવી તાકાત હતી, તેનું કારણ વિદારીકંદ જડીબુટ્ટી જ હતી. વિદારીકંદ એ બારમાસી ઔષધિ છે, જેને ભારતીયો કુડઝૂ તરીકે પણ ઓળખે છે. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ પ્યુએરિયા ટ્યુબરોજા છે. તે ફેબેસી પરિવારની એક ઔષધિ છે. તેમાં અસંખ્ય પોષક તત્ત્વો મળી આવે છે. તેથી તેને ઔષધી નહીં, એક મહાઔષધી માનવામાં આવે છે. કેટલાક લોકો તેને કાયાકલ્પ કરનાર ઔષધિનું કંદ (મૂળ) પણ કહે છે. તેનો ઉપયોગ રોગપ્રતિકારક શક્તિ બૂસ્ટર અને ઝડપી પુન:પ્રાપ્તિ ટોનિક તરીકે પણ થાય છે.

વિદારીકંદ એક વેલો હોવા છતાં, તે કોઈપણ ૠતુમાં ઊગે છે અને કોઈપણ જગ્યાએ ફેલાય છે, પરંતુ તેનો સૌથી ઉપયોગી ભાગ તેનો કંદ અથવા મૂળ છે. વિદારીકંદનો ઉપયોગ ઘણી દવાઓ બનાવવામાં થાય છે. જ્યાં સુધી પ્રાચીન સમયમાં તેને શોધવાનો સવાલ છે તો તે ચોક્કસપણે જંગલમાં મળી આવતી. ખાસ કરીને ઉત્તર ભારતના મેદાની
અને પહાડી વિસ્તારોમાં તે વેલાના રૂપમાં ફેલાય છે અને જમીનની અંદર તેના કંદ વિકસે છે. આજકાલ તેની ખૂબ ખેતી થાય છે કારણ કે વિદારીકંદ ડઝનેક સારવારમાં અસરકારક છે.

વિદારીકંદમાં સૌથી વધુ જે ગુણધર્મો જોવા મળે છે તે નીચે મુજબ છે – તે એન્ટીઑકિસડન્ટ, એન્ટિબેક્ટેરિયલ, એન્ટિવાયરલ અને એન્ટિફંગલ ગુણોથી ભરપૂર છે. પહેલા કહેવામાં આવ્યું તેમ તે રોગપ્રતિકારક શક્તિ બૂસ્ટર છે, શરીરને તમામ પ્રકારના રોગો સામે લડવામાં મદદ કરે છે. પુરૂષો દ્વારા નિયમિતપણે તેનું સેવન કરવામાં આવે તો તેમની જાતીય શક્તિ વધે છે અને સ્ત્રીઓ દ્વારા તેનું સેવન કરવામાં આવે, તો તેમની પ્રજનન ક્ષમતા મજબૂત બને છે. વિદારીકંદ જેના સેંકડો અદ્ભુત ફાયદા છે, તેના સૌથી સામાન્ય અને દૃશ્યમાન ફાયદાઓમાંનો એક છે ત્વચામાં અદ્ભુત ગ્લો. જો ઔષધિશાસ્ત્રીના માર્ગદર્શન હેઠળ નાનાં બાળકોને વિદારીકંદ આપવામાં આવે તો બાળક સ્વસ્થ અને ઝડપથી વૃદ્ધિ પામે છે. વિદારીકંદ પાવડરને સૂકી દ્રાક્ષ સાથે લેવામાં આવે તો તે બાળકોના શરીરને મજબૂત બનાવે છે. રિકવરીમાં કોઈ વ્યક્તિ માટે તે રામબાણ ટોનિક તરીકે ફાયદાકારક છે. તેની તાસીર મધુર, સ્નિગ્ધ, શીતળ અને કામોત્તેજક છે. તેના કંદ અને ફૂલોમાં એન્ટિબાયોટિક ગુણધર્મો જોવા મળ્યા છે.

વિદારીકંદનો પાવડર બજારમાં સરળતાથી મળી રહે છે. જેનો ઉપયોગ કોઈપણ સમયે કરી શકાય છે. વિદારીકંદ શક્કરિયા જેવું દેખાય છે, આમાંથી દૂધ પણ નીકળે છે. વિદારીકંદમાં મળતું દૂધ સ્તનપાન કરાવતી મહિલાઓ માટે ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. વિદારીકંદનો ઉપયોગ કરવાથી તેમના સ્તનોમાં દૂધનું પ્રમાણ પણ વધે છે અને તેની ગુણવત્તા સુધરે છે. પરંતુ તેનો ઉપયોગ ડોક્ટરની સલાહ પર જ કરવો જોઈએ. વિદારીકંદમાં શક્તિશાળી ગેલેક્ટાગોગ ક્રિયા થાય છે, જેથી સ્તનપાન કરાવતી માતાઓમાં પ્રોલેક્ટીન અને કોર્ટીકોઇડ્સનું ઉત્પાદન વધે છે.

પુરૂષોની તમામ જાતીય સમસ્યાઓને દૂર કરવામાં ખૂબ અસરકારક છે. તેનાથી પુરુષોમાં માનસિક તણાવ અને ચિંતા ઓછી થાય છે. તેમનામાં ટેસ્ટોસ્ટેરોનની ઉત્પાદકતામાં પણ વધારો કરે છે, જે તેમની કામવાસનામાં વધારો કરે છે અને તેમની પ્રજનન ક્ષમતાને પણ મજબૂત બનાવે છે. એટલું જ નહીં, તે પુરુષોમાં શુક્રાણુઓની ગતિશીલતા અને ગુણવત્તાને પણ અસર કરે છે, તે ત્વચા માટે ફાયદાકારક છે એટલું જ નહીં, પેશાબની સમસ્યાથી પીડાતા લોકો માટે પણ તે ખૂબ જ ઉપયોગી ઔષધિ છે.

વિદારીકંદનો ઉપયોગ પીડાદાયક પેશાબની પ્રક્રિયામાં રાહત આપે છે. પેશાબ કરતી વખતે થતી બળતરા અને ખંજવાળમાં વિદારીકંદ એન્ટિમાઇક્રોબાયલ અને એન્ટીબેક્ટેરિયલ ગુણ ઉત્પન્ન કરે છે. તે ઘાવને મટાડવામાં પણ ખૂબ અસરકારક છે, પરંતુ એક તરફ જ્યાં વિદારીકંદ આટલી ફાયદાકારક ઔષધિ છે ત્યાં બીજી તરફ તેના કેટલાક ગેરફાયદા પણ છે. વિદારીકંદનો વધુ પડતો ઉપયોગ લિવરને નુકસાન કરી શકે છે. ખંજવાળ, શરીરમાં લાલ રક્તકણોની ઊણપ અને ઊલટી થવાની સમસ્યા થઈ શકે છે. તેથી, વિદારીકંદ જેવી શક્તિશાળી ઔષધિનો ઉપયોગ ડોક્ટર અથવા હર્બાલિસ્ટની પરવાનગી વિના ન કરવો જોઈએ.