આર્ટ ઓક્શન હાઉસ, જ્યાં લાગે છે લાગણીઓ પર બોલી..!

ફોકસ -લોકમિત્ર ગૌતમ

કિંમત લગાડવામાં આવે તો દરેક વસ્તુ વેચાય છે માત્ર લાગણીઓ છે જે લિલામ નથી થતી આ કોઈ લોકપ્રિય શાયરની શાયરી નથી, બસ એમ સમજી લો કે આજકાલ સોશિયલ મીડિયાની દુનિયામાં જે મેસેજોની આપ-લે થાય છે આ એમાંનો જ એક છે. પરંતુ આ શેર, જે કાલાતીત આદર્શને વ્યક્ત કરે છે, હવે એટલું કાલાતીત નથી રહ્યું. આ શેર કહે છે કે જો દરેક વસ્તુ પર ભાવ રાખવામાં આવે તો દરેક વસ્તુની એક કિંમત હોય છે અને લાગણીઓની કોઈ કિંમત હોતી નથી. પરંતુ આ ખોટું છે. વાસ્તવમાં દરેક કળા પહેલા ભલે વેચાણ માટે ઉપલબ્ધ ન હતી, પરંતુ હવે આ કલાકૃતિ ખૂબ જ વ્યવસ્થિત રીતે વેચાઇ છે. દુનિયામાં એક-બે નહીં પણ એવી સેંકડો આર્ટ ગેલેરીઓ છે જ્યાં દર વર્ષે અબજો રૂપિયાની નવી અને જૂની કલાકૃતિઓનું ખરીદ-વેચાણ થાય છે.

કળા એટલે કે આર્ટનું કેટલું વ્યવસ્થિત આંતરરાષ્ટ્રીય બજાર છે, આનો અંદાજ એ વાત પરથી લગાવી શકાય છે કે વર્ષ 2022માં આંતરરાષ્ટ્રીય કળા બજારનું કુલ કદ 441 અબજ ડૉલર હતું, તે 2023 માં 576.52 અબજ ડૉલરનું થઈ ગયું. આટલો વધારો તો ઘણી લોકપ્રિય ઉપયોગી વસ્તુઓના બજારમાં પણ થયો નથી. આ એકમાત્ર વૈશ્વિક કળાની દુનિયાની વાસ્તવિકતા નથી. ભારતીય કળા બજાર છેલ્લાં એક દાયકામાં ઝડપથી વિકસ્યું છે. જો આપણે તેના વાર્ષિક ટર્નઓવર વિશે વાત કરીએ, તો વર્ષ 2022-23 દરમિયાન જ ભારતીય કલા બજારનું કુલ ટર્નઓવર રૂ. 1200 કરોડ (અંદાજે 150 મિલિયન ડૉલર) સુધી પહોંચી ગયું હતું. જે ગત વર્ષ કરતા 9 ટકા વધુ છે. ભારતીય કળાના વાર્ષિક ટર્નઓવરમાં આ વધારો દર્શાવે છે કે આજે ભારતીય કલાના વાર્ષિક ટર્નઓવરમાં છેલ્લાં ત્રણ દાયકાની સરખામણીમાં 600 ગણો વધારો થયો છે. જો આપણે કલા જગતમાં કરાયેલી ભવિષ્યવાણીઓ પર વિશ્વાસ કરીએ તો વર્ષ 2030 સુધીમાં ભારતીય કલાનું કદ 7.2 અબજ ડૉલર સુધી પહોંચવાની આગાહી છે.

જોકે, હાલમાં ભારતીય કલા બજાર, વૈશ્વિક કલા બજારના માત્ર 0.3 ટકા છે. તેમ છતાં, તેનો વધારો એ સંકેત છે કે કલાના બજારમાં ખૂબ જ ફળદ્રુપ ભાવિ છુપાયેલું છે. તેની પુષ્ટિ વર્ષ 2024માં વિશ્વભરની આર્ટ ગેલેરીઓમાં રહેલી ધમાલથી પણ થઈ શકે છે. વર્ષ 2024માં અનેક પેઈન્ટિંગ્સના વેચાણ કે હરાજીએ સમગ્ર વિશ્વનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું અને ખુશીની વાત એ છે કે તેમાં ભારતીય કલાકારોની કલાકૃતિઓનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. વર્ષ 2024 માં, ભારતીય કલાકાર અમૃતા શેરગીલની પેઇન્ટિંગ ‘ધ સ્ટોરી ટેલર’ની લિલામી 61.8 કરોડ રૂૂપિયામાં કરવામાં આવી હતી, જે કોઈપણ ભારતીય કલાકાર દ્વારા હાંસલ કરાયેલ સૌથી વધુ કિંમતની લિલામી માટેનો વિશ્વ રેકોર્ડ છે. વર્ષ 1937માં અમૃતા શેરગીલે બનાવેલી આ પેઇન્ટિંગમાં કેટલીક મહિલાઓ તેમના ઘરની બહાર ગાયો સાથે આરામ કરતી જોવા મળે છે. એ જ વૈશ્વિક આર્ટ ઓક્શન હાઉસ ક્રિસ્ટીની પ્રથમ ભારતીય હરાજીમાં, મહારાષ્ટ્રના વાસુદેવ ગાયતુંડેની એક પેઇન્ટિંગ રૂ. 23.7 કરોડમાં વેચાઈ હતી, જે એક રેકોર્ડ છે. વર્ષ 2024 માં, લંડન સ્થિત સોથવી, સૌથી પ્રખ્યાત આર્ટ ઓક્શન હાઉસે 6 જૂન 2024 ના રોજ ભૂતપૂર્વ બ્રિટિશ વડા પ્રધાન વિન્સ્ટન ચર્ચિલના પોટ્રેટની હરાજી કરી. આ તસવીરની અંદાજિત કિંમત 4 થી 7 કરોડ રૂપિયા એટલે કે 5 થી 7 લાખ ડૉલર હતી. આ પેઇન્ટિંગ 1954 માં પ્રખ્યાત કલાકાર ગ્રેહામ સધરલેન્ડ દ્વારા બનાવવામાં આવી હતી.

તે જ વર્ષે, 18મી સદીની એક દુર્લભ ચીની ફૂલદાની પણ 1.5 મિલિયન પાઉન્ડ એટલે કે લગભગ 14 કરોડ રૂપિયામાં હરાજી કરવામાં આવી હતી. આ ફૂલદાની કિએન લોગ યુગ (1736-1795)ની છે. એવું કહેવાય છે કે તે સમ્રાટના દરબાર માટે કિએન લોગ દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. કહેવાનો મતલબ એ છે કે આ વર્ષે વિશ્વના આર્ટ ઓક્શન હાઉસે ઘણી રીતે હેડલાઇન્સ બનાવી છે. એક ન્યૂઝ એ પણ છે કે ફિલ્મ ‘ધ વિઝાર્ડ ઓફ ઓઝ’માં જુડી ગારલેન્ડ દ્વારા પહેરવામાં આવેલા રૂબી ચંપલની રૂ. 28 મિલિયન અથવા લગભગ 237 કરોડ રૂપિયામાં હરાજી કરવામાં આવી હતી.યોગાનુયોગ આ ચપ્પલ વર્ષ 2005માં ચોરાઈ ગયા હતા. તે મળી આવ્યા પછી તેણે તેની હરાજી (વેચાણ) માં કિંમતનો રેકોર્ડ બનાવ્યો. એવું માનવામાં આવે છે કે આ ચપ્પલ લગભગ એક સદી જૂના ઇતિહાસના અનોખા રહસ્યનો એક હિસ્સો છે.

જો કે, આપણે આ કહાનીની શરૂઆત જે ઓક્શન હાઉસના અસ્તિત્વ અને માનવીય લાગણીઓને ઉત્તેજિત કરતી કલાકૃતિઓની ખરીદી અને વેચાણથી કરી હતી, તે સંદર્ભમાં, તે જાણવું રસપ્રદ રહેશે કે આજની તારીખે જ્યારે એવા ઘણા મહત્ત્વપૂર્ણ બિઝનેસ કરમાઈ રહ્યા છે, ત્યારે વિશ્વમાં એવા કેટલા ઓક્શન હાઉસ છે જે ફૂલીફાલી રહ્યા છે. તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે આવા ઓક્શન હાઉસની સંખ્યા આંગળીના વેઢે ગણી શકાય તેમ નથી, આવા ઓક્શન હાઉસ અથવા આર્ટ ઓક્શન હાઉસની સંખ્યા સેંકડોમાં છે, જ્યાં પ્રાચીન કળાની વસ્તુઓ, ઐતિહાસિક ખજાના અને અન્ય માનવ ઉપયોગની વસ્તુઓ અને અન્ય દુર્લભ વસ્તુઓની ખરીદી અને વેચાણ થાય છે, જેથી આર્ટ કલેક્ટર્સ તેને ખરીદી શકે. વાસ્તવમાં, કલાની આ વિવિધ કૃતિઓ ઓક્શન હાઉસમાં વેચવાનું કારણ એ છે કે કલાકૃતિઓની પ્રમાણિકતા, તેની ગુણવત્તા અને ઐતિહાસિકતા દોષરહિત હોય છે અને તેનું મૂલ્યાંકન પણ તે મુજબ એકદમ સાચું હોય છે.

વિશ્વના કેટલાક સૌથી પ્રખ્યાત ઓક્શન હાઉસ છે- સોથવી: વર્ષ 1744માં સ્થપાયેલ આ ઓક્શન હાઉસની બે શાખાઓ છે. એક ન્યુયોર્કમાં અને બીજી લંડનમાં છે. સોથવી આધુનિક અને સમકાલીન કળા માટે ખૂબ જ પ્રખ્યાત ઓક્શન હાઉસ છે.
ક્રિસ્ટી: 1766માં જેમ્સ ક્રિસ્ટી દ્વારા સ્થપાયેલ કળાનું આ વૈશ્વિક ઓક્શન હાઉસ લંડનમાં સ્થિત છે અને તે લક્ઝરી ચીજવસ્તુઓ અને માસ્ટર પીસ માટે પ્રખ્યાત છે. હેરી ફ્લિપ્સ: આ ઓક્શન હાઉસની સ્થાપના વર્ષ 1796માં હેરી ફ્લિપ્સ દ્વારા કરવામાં આવી હતી અને હાલમાં તેની ઓફિસો ન્યૂયોર્ક, હોંગકોંગ અને જીનિવા જેવા વિશ્વનાં મોટાં શહેરોમાં સ્થિત છે. આ ઓક્શન હાઉસની ખાસિયત એ છે કે અહીં આધુનિક અને ક્ધટેમ્પરરી આર્ટ, ડિઝાઈન, ઘડિયાળો અને જ્વેલરીની હરાજી થાય છે. ફ્લિપ્સ આર્ટ ઓક્શન હાઉસ હંમેશાં નવીનતમ ટ્રેંડ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તેથી તે કળાના યુવા સંગ્રાહકોમાં ખૂબ પ્રખ્યાત છે.

Also read: અજબ ગજબની દુનિયા: માનવામાં ન આવે તેવી અવનવી વાતો

બોનહમ્સ: કલાકૃતિઓની હરાજી કરવા માટેનું આ બીજું પ્રખ્યાત ઓક્શન હાઉસ છે. તે લંડનમાં સ્થિત છે અને તેની સ્થાપના વર્ષ 1793માં થોમસ ડોડ અને વોલ્ટર બોહન દ્વારા કરવામાં આવી હતી. બોનહમ્સ એન્ટિક વસ્તુઓની હરાજી કરવા માટે પ્રખ્યાત છે. અહીં પ્રાચીન વસ્તુઓ, ઐતિહાસિક મહત્વની ગાડી, પેઇન્ટિંગ અને ફર્નિચરની સૌથી વધુ હરાજી થાય છે. હેરિટેજ ઓક્શન્સ – આ યાદીમાં આ પાંચમું સૌથી મોટું આર્ટ ઓક્શન હાઉસ છે. તે અમેરિકાના ડલાસમાં આવેલું છે. તેની સ્થાપના 1976 માં સ્ટીવ આઇવી અને જિમ હોલ્ફમેન દ્વારા કરવામાં આવી હતી. આ ઓક્શન હાઉસ દુર્લભ સિક્કા, કોમિક્સ, સ્પોર્ટ્સ સંબંધિત યાદગાર વસ્તુઓ અને અમેરિકન ઈતિહાસ સાથે સંબંધિત વસ્તુઓ માટે પ્રખ્યાત છે. આ વિશ્વનું સૌથી મોટું ઓક્શન હાઉસ છે. અહીં ઑનલાઇન હરાજી મોટા પાયે થાય છે. તે આ કાર્યમાં વધુ અને વધુ તકનીકી નવીનતાઓનો ઉપયોગ કરે છે.

સવાલ એ છે કે કલાની દુનિયામાં આ પ્રખ્યાત ઓક્શન હાઉસનું યોગદાન શું છે? એક શબ્દમાં કહીએ તો ચોક્કસપણે ઘણું. આ ઓક્શન હાઉસે અસંખ્ય કલાકારોને આંતરરાષ્ટ્રીય પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડ્યું છે. આ પ્લેટફોર્મને કારણે જ આજે વિશ્વમાં અસલી, અધિકૃત કલાકૃતિઓનું ખરીદી અને વેચાણ શક્ય બન્યું છે. વળી, આ કલાકારોના કારણે જ કળાને રોકાણનું માધ્યમ બનાવવામાં આવ્યું છે. આ આર્ટ હાઉસે ઐતિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્ત્વની કલાકૃતિઓને સાચવવામાં ઘણી મદદ કરી છે. આ આર્ટ ગેલેરીઓના કારણે, સૈયદ હૈદર રઝા, અંજલિ ઇલા મેનન, અમૃતા શેરગિલ, વાસુદેવ ગાયતુંડે અને એમએફ હુસૈન જેવા ભારતીય કલાકારોએ વિશ્વ ખ્યાતિ મેળવી છે અને તેમની કલાકૃતિઓની કિંમત કરોડો અને અબજોમાં મળી રહી છે.

વાસ્તવમાં, આ ઓક્શન હાઉસે જ ભારતીય કળાને આંતરરાષ્ટ્રીય કલા સંગ્રાહકો સુધી પહોંચાડી છે અને તેમના કારણે, ઐતિહાસિક ભારતીય કલાકૃતિઓ અને મિનિએચર પેઇન્ટિંગને સંરક્ષિત કરવામાં આવી છે. જ્યાં સુધી આ આર્ટ ઓક્શનમાં વેચાયેલી ત્રણ સૌથી મોંઘી આર્ટવર્કનો સંબંધ છે, અત્યાર સુધીની સૌથી મોંઘી આર્ટવર્ક લિયોનાર્ડો દા વિન્સીની ‘સાલ્વેટર મુંડી’ છે. વર્ષ 2017 માં, તે 450.3 મિલિયન ડૉલર અથવા લગભગ 3700 કરોડ રૂપિયામાં વેચાઈ. બીજા નંબરે પાબ્લો પિકાસોની ‘લેસ ફેમસ ડી’આલ્જિયર્સ’ છે. 2015 માં, તે 170 મિલિયન ડૉલરમાં વેચાયું હતું અને 2012માં, એડવર્ડ મંકની આર્ટવર્ક ‘ધ સ્ક્રીમ’ 119.9 મિલિયન ડૉલરમાં વેચાઈ હતી. આ રીતે જોવામાં આવે તો, આ ઓક્શન હાઉસ માત્ર દુનિયાભરના કલાકારોને વૈશ્વિક પ્લેટફોર્મ પૂરું નથી પાડતું, તેઓ કળા રોકાણનો એક મહત્ત્વપૂર્ણ ભાગ બનાવવામાં મદદ કરે છે.