માનસ મંથન: એક સમય થાય પછી સૌની સાથે સંબંધો ટકાવી રાખીને ફેલાવેલા પાથરણાં સંકેલી લેવા…

• મોરારિબાપુ

બાપ ! તમારા શહેરમાં કોઈ મંદિર હોય ત્યાં તમે કદાચ રોજ જતા હો, તમને વંદન. પણ કદાચ રોજ સમય ન મળે તો અઠવાડિયે જતા હશો, વાર-તહેવારે જતા હશો, ધન્યવાદ.

પણ ઘરમાં પણ એક મંદિર હોય છે, ત્યાં તમે રોજ જતા હશો. ભલે પૂજા-પાઠ ન કરતાં હો. પણ રોજ સવારે ઓફિસ જતા હશો ત્યારે ભગવાનને પગે લાગતા હશો, સાંજે આવીને પગે લાગતા હશો. ગામનું મંદિર અને ઘરનું મંદિર, બને છે પણ બે માંથી એકેય આપણે જ્યાં જઈએ છીએ ત્યાં સાથે નથી આવતા.

આપણી પાસે એક મંદિર છે-હૃદય મંદિર. અને આ મંદિર આપણે જ્યાં જઈએ છીએ ત્યાં સાથે સાથે સાથે આવે છે. એ મંદિર જયારે ખળભળે છે ત્યારે સાવધાન થઈ જાઓ. એનો જિર્ણોદ્ધાર કેવળ હરિનામથી થશે. હરિ બોલ. આ મંદિર ખળભળે એ પહેલાં ખૂબ ભજન કરી લો. દેશમાં જ્યારે વાવણી થઇ જાય, ફસલ પાકી જાય અને શરદઋતુમાં દિવાળી પર લણાય, ડુંડા ખેતરમાં આવી જાય પછી તો માણા જ ભરવાના હોય. એમ અમુક ઉંમર થાય અને બધું ખેતરમાં આવી જાય પછી હરિ ભજી લ્યો. કવિએ ગાયું છે-

કોટ રે કાયાના બેલી ખળભળ્યા,
કાળે ચાંપી છે સુરંગો.
ખાંગા રે થયા છે કોટ-કાંગરા,
ડૂક્યા છે ઉધમાતી અંગો, કોટ રે કાયાનાં બેલી…

બહુ સરસ વાત છે બાપ ! સમજણ આવે ને અમુક ઉંમર થાય, એટલે બધાની સેવા કરતાં કરતાં, સમજણને ટકાવી રાખી, બધાની સાથે રહી અને મનથી બધા પાથરણાને સંકેલી લેવા. બહુ પહોળા પથારા જે કર્યા હોય એ સંકેલી લેવા. અને હવે તો સ્વયંસેવકો મળી રહે, સહાયકો મળી રહે. બાકી તો પહેલાં તો જે પાથર્યું હોય એ બધું સંકેલવું હોય ત્યારે એકલાએ જ કરવું પડતું. કાચબાના અંગોની જેમ બધું સંકેલી લેવું.

મેં દેશમાં, ભારતમાં કહી દીધું છે કે અમારા ટ્રસ્ટો વિખેરી નાંખો, સંકેલી લો. જે જરૂરી છે તેટલું જ રાખો. એમાંથી જેટલી પ્રવૃત્તિ થાય એટલી કરો. વધારવાનું નહીં, સંકેલવા માંડો. ભજન કરો, બસ. જે કામો કરવાના હતાં તે કરી લીધા.

કથા પાછળ પણ કોઈ હેતુ નહીં, પૈસા ઊભા કરવા, નહીં. ક્યારેક બાંધ-છોડ કરું તે અલગ વાત છે. કથાને માટે કથા થાય. કથાની વળી જાહેરાત પણ શું ? બધાને ખબર પડી જ જાય છે કે કથા છે. કોઈ અનિવાર્ય કારણ હોય તો બાંધછોડ કરવી પડે. બાકી પહોળા પથારા મૂકી દેવા.

મારી વ્યાસગાદી જડ નથી. જે અનિવાર્ય હોય અને બાંધછોડ કરવી પડે. હરિ ભજો, કારણ કે કોટ રે કાયાના બેલી ખળભળ્યા.
પ્રવૃત્તિ કરો, સારું કરતાં હો તો ચલાવો, જે કરવું હોય તે કરો પરંતુ સેલ્ફ રિઅલાઈઝેશન કરો. છયફહશુફશિંજ્ઞક્ષ એટલે શું ? આત્માની, પોતાની જાતની ઓળખાણ. રમણ મહર્ષિનું વાક્ય છે- હૂ એમ આઈ ? લોકો કહે છે કે સમાજસેવા કરવી જોઈએ,કરવી જોઈએ જરૂર, પણ મોટામાં મોટી સમાજસેવા છે- જાતને જાણવી, જે રમણ બોલ્યા છે. દુનિયાની સર્વોત્તમ સમાજસેવા છે, જેણે આત્માને ઓળખી લીધો. મારો નરસિંહ મહેતો કહે છે-

જ્યાં લગી આત્મ તત્ત્વ ચીન્યો નહીં,
ત્યાં લગ સાધના સર્વ જૂઠી.

હરિ ભજી લ્યો. સૌ પોતપોતાની રીતે ભજે. આ છોકરાઓ માટે કંઈ નથી કહેતો કે એ બધું મૂકી દે. સંસારમાં એવી રીતે રહેવું જોઈએ જાણે મહેમાન ફરતો હોય. મહેમાનની જેમ રહેતાં શીખી જાઓ. કોઈને ખબર ન પડે એમ, જાણે અતિથિ આંટા મારતો હોય, એવી રીતે જીવન જીવતાં શીખી જાવ. પોતાના પાથરેલા પાથરણાઓ સંકેલી લેવા. મારો હંસલો નાનો ને દેવળ જૂનું તો થયું. આ મોકો જવા ન દેવો બાપ!
(સંકલન: જયદેવ માંકડ)