શું વિપક્ષને વિપક્ષનો નેતા મળી શકશે?

(અમારા પ્રતિનિધિ તરફથી)

મુંબઈ: શાસક પક્ષ અને વિપક્ષ દ્વારા વિધાનસભામાં વિપક્ષના નેતાનું પદ રહેશે કે કેમ તે અંગે અલગ-અલગ દાવાઓ કરવામાં આવી રહ્યા છે કારણ કે મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં વિપક્ષમાંથી કોઈ પણ પક્ષે કુલ સભ્યોની સંખ્યાના દસમા ભાગની બેઠકો મેળવી નથી. આવી સ્થિતિમાં વિપક્ષને આ પદ મળી શકશે કે કેમ તેની ચર્ચા ચાલી રહી છે. વિપક્ષના નેતાનું પદ બંધારણીય પદ નથી. એટલે કે બંધારણમાં આ પદ માટેની કોઈ જોગવાઈ નથી. વિપક્ષના નેતાનું પદ વૈધાનિક પદ છે. જો કોઈ બંધારણીય પદ હોય તો તેમાં નક્કી કરેલી શરતોનું પાલન કરવાનું હોય છે. વૈધાનિક પોસ્ટ માટે અપવાદો કરી શકાય છે.

દા.ત. દિલ્હી વિધાનસભાની 70 બેઠકોમાંથી ભાજપને માત્ર ત્રણ બેઠકો મળી છે. પરંતુ આમ આદમી પાર્ટીની સરકારે વિપક્ષના નેતાનું પદ ભાજપને આપ્યું હતું. જો ચૂંટણી પહેલાનું ગઠબંધન વિરોધ પક્ષના નેતાના પદનો દાવો કરે છે, તો લોકસભા અથવા વિધાનસભાના અધ્યક્ષ પાસે દાવો સ્વીકારવાની અંતિમ સત્તા છે. 2019માં કોંગ્રેસ પાર્ટીએ યુપીએ તરીકે ચૂંટણીનો સામનો કર્યો હતો. કોંગ્રેસને બાવન બેઠકો મળી હતી. વિપક્ષના નેતા પદ માટે દાવો કરવા માટે લોકસભાની સંખ્યાબળના દસમા ભાગના એટલે કે પંચાવન સભ્યોની જરૂર હતી. યુપીએ પાસે એટલી તાકાત હતી, પરંતુ કોંગ્રેસ પાસે પુરતું સંખ્યાબળ ન હોવાથી લોકસભાના અધ્યક્ષે વિપક્ષી નેતા પદ માટે કોંગ્રેસના દાવાને ફગાવી દીધો હતો.
મહારાષ્ટ્રની પરંપરા શું છે?

1977માં લોકસભામાં વિપક્ષના નેતાને કાયદા દ્વારા વિશેષ દરજ્જો આપવામાં આવ્યો હતો. આ પ્રમાણે પગાર, ભથ્થા વગેરેનો અમલ કરવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ મહારાષ્ટ્રમાં રાજ્યની રચના થઈ ત્યારથી વિપક્ષી નેતાનું પદ છે. રાજ્યની રચના પછી રામચંદ્ર ભંડારે 1960 થી 1962 સુધી વિપક્ષના નેતાનું પદ સંભાળ્યું. 1962 થી 1972 સુધી શેકાપના કૃષ્ણરાવ ધુલપે વિપક્ષી નેતાનું પદ સંભાળ્યું હતું. લોકસભાના માત્ર દસમા સભ્યો જ વિપક્ષના નેતા તરીકે ચૂંટાઈ શકે છે, પરંતુ મહારાષ્ટ્રમાં દશમા ભાગથી ઓછી સદસ્યતા હોવા છતાં વિપક્ષી નેતા આપવામાં આવ્યા હતા. 1985માં થયેલી ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસ 161, સમાજવાદી કોંગ્રેસના 54, જનતા પાર્ટીના 20, શેકાપના 13 વિધાનસભ્યોે ચૂંટાયા હતા.

Also read: મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભા 2024 પરિણામ

1986માં શરદ પવારના નેતૃત્વની સમાજવાદી કોંગ્રેસ, કોંગ્રેસમાં ભળી ગઈ હતી. ત્યારે વિપક્ષ પાસે પૂરતી સંખ્યા ન હતી. પરંતુ 1986 અને 1990 ની વચ્ચે, જનતા પાર્ટી અને શેકાપને કુલ વિધાનસભ્યોની સંખ્યાના દસમા ભાગથી ઓછા હોવા છતાં વિપક્ષનું નેતૃત્વ મળ્યું હતું. શરદ પવારે વિપક્ષી નેતા પદેથી રાજીનામું આપ્યા બાદ 20 સભ્યોની જનતા પાર્ટીના નિહાલ અહેમદને વિપક્ષી નેતા તરીકે ચૂંટવામાં આવ્યા હતા. એક વર્ષ પછી શેકાપના દત્તા પાટીલ, મૃણાલ ગોરે અને દત્તા પાટીલ ફરી ચાર વિપક્ષી નેતા બન્યા હતા. જનતા પાર્ટી અને શેકાપે પુલોદ તરીકે સાથે કામ કર્યું હતું, પરંતુ પૂરતું સંખ્યાબળ ન હોવા છતાં જનતા પાર્ટી અને શેકાપને વિપક્ષના નેતાનું પદ આપવામાં આવ્યું હતું.

વિપક્ષના નેતા પદ અંગેના તમામ નિર્ણયો વિધાનસભાના અધ્યક્ષ પર હોય છે. આ કારણે નવા પ્રમુખ રાહુલ નાર્વેકરને વિપક્ષના નેતાની નિમણૂક કરવાનો સંપૂર્ણ અધિકાર રહેશે. નાર્વેકર મુખ્ય પ્રધાન દેવેન્દ્ર ફડણવીસ સાથે ચર્ચા કરીને આગળનો નિર્ણય લેશે. કૉંગ્રેસના નેતા અને ભૂતપૂર્વ વિધાનસભા સ્પીકર નાના પટોલેએ કહ્યું હતું કે લોકસભામાં દસમા ભાગનો નિયમ છે. આ નિયમ વિધાનસભામાં લાગુ પડતો નથી. તેમજ મહાવિકાસ અઘાડી ચૂંટણી પહેલાનું ગઠબંધન છે. ત્રણેય પક્ષોનું સંખ્યાબળ 46 છે. પરિણામે નાર્વેકર વિરોધ પક્ષના નેતાની જાહેરાત કરી શકે છે.