મોજની ખોજ: રૂપ દેખાય દર્પણમાં – સ્વરૂપ દેખાય અંતરમાં

-સુભાષ ઠાકર

નામ : ચંપા બા, ઉ.વ.: ૮૭, ઠરેલી ચા પર તર વળી હોય એવી કરચલીઓવાળો ચહેરો, ગોબાવાળી બે વાટકી ચિટકાડી હોય એવા બે ગાલ, કેટરિંગના વેઇટરના ગંધાતા કાળા કોટના બટન જેવી બે આંખ, સૂતરફેણી પર વરખ લગાડ્યો હોય એવા વાળ, ભરેલા ભીંડા જેવું નાક એકવડિયો બાંધો….. ટૂંકમાં ર્જીણોદ્ધાર માગી લે એવું વૃદ્ધ શરીર.

જોકે, મન? ૮૭ વર્ષના શરીરમાં છુપાયેલું ૨૫ વર્ષનું રંગીલું મન. હજી પણ મન ઢેલ બની (આમાં મોર ન કહેવાય) થનગાટ કરે.. હવે એ થનગાટ સાથે ચંબુ જ્યોતિષીને કુંડળી બતાવતાં પૂછ્યું:
‘અલ્યા જોશીડા, જો તો મારી કુંડળીમાં સંતાનયોગ ક્યારે છે?!’

‘તારી ભલી થાય ડોશલી..’ આ ઉમરે સંતાનોનો મોહ સમજી શકાય, પણ મૈં તુમ્હારે બચ્ચો કી માં બનને વાલી હું એવો સંતાન પેદા કરવાનો મોહ જાગે તો ભીંત પર માથું પછાડવાનું મન ન થાય? થાય.. ડોશીનું નઈ હવે આપણું! સાલું, આ ઉંમરે બધુ ‘જય શ્રીકૃષ્ણ’ થઈ ગયું હોય ને તમને આવા શેના અશકય લાગે એવા અભરખા જાગે છે? પણ એવું આપણાથી ડોશીને ન પુછાય.

અને પેલા ચંબુ પોપટે જાણે કુંડળીના વિષયમાં પીએચ.ડી. કર્યું હોય એમ: ‘બા, તમારી કુંડળીના બધા ગ્રહ આડાઅવળા થઈ ગયા છે. કોઈ પોતાના ઘરમાં નથી. બધા ગ્રહ પોતાના ગૃહમાં સ્થિર થાય ને ગુરુ પાવરફૂલ બની શુક્ર ઉપર દૃષ્ટિ કરે તો..’
‘વા..ઉ! તો સંતાન થાય ને?’ બા મૂડમાં આવી ગયા:

‘પણ ચંબુડા, અમારા બાપુગુરુ કેટલા વખતથી જેલમાં છે. બાકી અમારા ગુરુની દૃષ્ટિ માત્ર શુક્ર જ નઈ બધા ગ્રહ પર પડે એવી છે અને એ ગુરુના આશ્રમમાંથી કોઈ ખાલી હાથે એટલે કે ખાલી ખોળે ગયું નથી.’
‘તો પછી કરો જલસા…. થોડો વખત રાહ જોવો પછી છોકરાઓના ઢગલેઢગલા. બા, તમારું ઘર, ઘર મટી મેટરનિટી હોમ બનશે. પછી ૧૦૦ દીકરાની મા – ધૃતરાષ્ટ્રની વાઈફ ગાંધારી સુદ્ધાં શરમાઈ જશે, પણ તમારે થોડું સુંદરતા તરફ ધ્યાન આપવું પડશે.’

‘ઓકે’ બોલી ચંપાબા સુંદરતાની ખાતરી કરવા મારી દર્પણની દુકાને આવ્યાં.
‘ઠાકર, પેલા નાના દર્પણનો શું ભાવ છે?’
‘૫૦ રૂપિયા, આના ૧૦૦ રૂપિયા, આ ફ્રેમવાળું ૧૫૦નું ને આ મોટું ૨૦૦નું….’ મેં દુકાનનાં બધાં જ અલગ અલગ ભાવનાં દર્પણ બતાવ્યાં, પણ બાએ એક પણ દર્પણ ન ખરીદ્યું.
અંતે મેં પૂછ્યું: ‘બા, આટલાં દર્પણ જોયાં પછી એક પણ કેમ ખરીદતાં નથી?’
‘જો ભાઈ ઠાકર, હું નાની હતી, જુવાન હતી, ત્યારે એ જમાનામાં બે રૂપિયાનું દર્પણ મળતું ને એમાં હું રૂપાળી દેખાતી, પણ તારા આ ૨૦૦ રૂપિયાવાળા દર્પણમાં હું રૂપાળી દેખાતી નથી!’
‘અરે, બા… ઉંમર આપણી વધે – દર્પણની નઈ. તમે ઘરડાં થયાં..’

‘એય, ઘરડી કોને કહે છે?’ બા બગડયાં:
‘ઘરડી તારી બા, તારી બાયડી, ઘરડી તારી દીકરીઓ. ખબરદાર, જો ઘરડી શબ્દ બીજી વાર બોલ્યો તો હમણાં પાર્લરમાં જઈ ફેશિયલ, બ્લિચ કરાવી, લિપસ્ટિક લગાડી, વાળમાં ડાઈ લગાડેલી જોઈશ તો તારા જેવા કેટલાય લાઈન મારવા લઈનમાં આવ જાય, એટલી રૂપાળી લાગું.. મને ૮૭ ઑન્લી થયા, સમજ્યો?’

‘બા તમારે લાંબું જીવવું છે, પણ ઘરડાં નથી થવું… અરે, બા આ હાડમાંસની બનેલી ચામડી પર થોડા કેમિકલનું રંગરોગાન કરાવો એને રૂપ સમજો છો? અરે, ગમે એટલો ખર્ચો કરી બનાવટી રૂપ ઊભું કરી શકશો, પણ આ ઈર્ષા, અહંકાર અકડાઈથી ભરેલી તંગ રેખા દૂર કરવા કયા બ્યુટિ પાર્લરમાં જશો? જુઓ બા, સુંદરતાની ખોટ હશે તો સારા સ્વભાવથી સુધરશે, પણ સારા સ્વભાવની ખોટ તો સુંદરતાથી ન પૂરી શકાય અને બીજું, બસ, રિક્ષા, ટ્રેન કે પ્લેન માં બ્રેક છે; પણ સમય અને વધતી ઉમરમાં બ્રેક નથી. રૂપની માર્કેટ વેલ્યુ રોજ ડાઉન થતી જાય છે. ઉંમર કોઈને છોડતી નથી. દર્પણમાં તો તમારું બહારનું રૂપ દેખાય, સ્વરૂપ જોવા અંતરમાં જોવું પડે અને ખરા રૂપને જોવું હોય તો દર્પણની જરૂર જ નથી. ખરું પ્રતિબિંબ જોવું હોય તો કોઈનાં આંસુ લૂછવાની જરૂર છે. બા, એક વાત કહું?’

‘બોલ, બેટા’
‘આજે ૩જી ડિસેમ્બરે મારું શરીર પણ ૭૧ વર્ષમાં પ્રવેશ કરશે…’
‘અરે વાહ, તો તો જન્મદિનની પાર્ટી.. બોલ ક્યાં લઈ જઈશ?’
‘અરે બા, દિવસ ભલે નવો ઊગે, જન્મદિન નવો આવે, પણ શરીર તો રોજ જૂનું થતું જાય છે. દરેક જન્મદિન આમ તો મૃત્યુદિન જ છે. જન્મદિનની પાર્ટી હોય, પણ મૃત્યુદિનની પાર્ટી થોડી હોય?’

આ પણ વાંચો…મનન: વૈરાગ્ય માટે નામ છોડવાનો મહિમા

‘અરે બેટા, મૃત્યુદિન ગણે તોપણ પાર્ટી તો માગીશ, કારણ કે હવે સંસારની જંજાળ અને શારીરિક પીડાઓમાંથી એક વર્ષની વધુ મુક્તિ મળી. જે પરમાત્માએ મોકલ્યા એ પરમાત્મા પાસે જવાનું નજીક આવવા લાગ્યું. મને પરમાત્મા લઈ જાય એ પેહલાં તું બોલ, હવે તું કયાં લઈ જઈશ?’

હું તો વિચારમાં પડી ગયો: ‘સાલુ, આ બુદ્ધુ દેખાતી ડોશીના મગજમાં આવી બુદ્ધિ – આવી સમજનો જન્મ કઈ રીતે થયો? આપણને પણ આ બધું સમજાઈ જાય તો..
બોલો, શું કહો છો?