પિતૃપક્ષ દરમિયાન કરવામાં આવતા તર્પણથી પૂર્વજો પ્રસન્ન થાય છે

તર્પણ -આર. સી. શર્મા

પિતૃપક્ષનું હિંદુ ધર્મમાં ઘણું ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક મહત્ત્વ છે. પિતૃપક્ષ ૧૫ દિવસ સુધી ચાલે છે, કેટલાક લોકો ૧૬માં દિવસને પણ તેનો એક ભાગ માને છે. પિતૃપક્ષને પિતૃપક્ષ, ૧૬ શ્રાદ્ધ અને મહાલય પક્ષ જેવા નામોથી પણ ઓળખવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ સમયગાળા દરમિયાન શ્રાદ્ધ અને તર્પણ કરવાથી આપણા પૂર્વજો પ્રસન્ન થાય છે અને તેઓ તેમના વંશજોને સુખ અને શાંતિનો આશીર્વાદ આપે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જો આપણા પૂર્વજો પ્રસન્ન હોય તો આપણા જીવનમાં આવતા તમામ પ્રકારના અવરોધો આપમેળે દૂર થઈ જાય છે. આ વર્ષે પિતૃ પક્ષ ૨૯ સપ્ટેમ્બર, ૨૦૨૩ થી શરૂ થશે અને ૧૪ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૩ ના રોજ સમાપ્ત થશે.

સામાન્ય રીતે જ્યારે કોઈ ઘરમાં કોઈ અણધારા વિઘ્નો આવે છે ત્યારે હિંદુ ધર્મના અનુયાયીઓ માને છે કે તે પૂર્વજોની નારાજગીને કારણે આવ્યા છે, તેથી આવા સમયે ઘરમાં પૂર્વજોની પૂજા કરવાની પરંપરા છે. એટલા માટે દર વર્ષે હિંદુઓ પિતૃપક્ષ દરમિયાન વર્ષમાં બે વાર તેમના પૂર્વજોની પૂજા કરે છે અને તેમને ખુશ રાખવા માટે શ્રાદ્ધ અને તર્પણ કરે છે.

પુરાણો અનુસાર એવું માનવામાં આવે છે કે નિર્જીવ બ્રહ્માંડમાં આપણું શરીર આપણા પૂર્વજો દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું છે. નિત્ય પિતૃ વાસ્તવમાં અર્યમા છે, પૂર્વજોના દેવ. તે મહર્ષિ કશ્યપની પત્ની દેવ માતા અદિતિના પુત્ર અને ઈન્દ્રાદી દેવતાઓના ભાઈ છે. ઉત્તરા ફાલ્ગુની નક્ષત્ર તેમનું નિવાસસ્થાન છે. એવું માનવામાં આવે છે કે પિતૃ પક્ષ દરમિયાન જ્યારે આપણે આપણા પૂર્વજોની પૂજા કરીએ છીએ, ત્યારે તેઓ પણ આ પૂજાનો આનંદીત થાય છે અને તેઓ ખુશ થઈને આપણને સુખ અને સમૃદ્ધિ આપે છે.

ભારતીય સમાજમાં પિતૃપક્ષનું સાંસ્કૃતિક મહત્ત્વ છે. તે પૂર્વજો પ્રત્યે સ્નેહ અને નમ્રતાનું સૂચક છે. પિતૃઓના ઋણમાંથી મુક્તિ મેળવવા માટે પિતૃ યજ્ઞ કરવામાં આવે છે. વાસ્તવમાં પિતૃ યજ્ઞ એ પિતૃપક્ષ દરમિયાન તેમની પૂજા કરવામાં આવે છે. આ યજ્ઞ ઉત્સવ ભાદ્રપદ પૂર્ણિમાથી અશ્ર્વિન મહિનાની અમાવાસ્યા સુધીના ૧૬ દિવસમાં કરવામાં આવે છે. આ પિતૃ પક્ષ દરમિયાન અમાવસ્યા એ તમામ પૂર્વજોના મોક્ષનો દિવસ છે. આ દિવસે
ખીર, તીલ અને કુશ સાથે ભક્તિભાવપૂર્વક કરવામાં આવેલું શ્રાદ્ધ એ તમામ પિતૃઓનું શ્રાદ્ધ છે.

જો કે ભારતીય સંસ્કૃતિ અને સનાતન ધર્મમાં એવું કહેવાય છે કે પિતૃઓ અને પૂર્વજોનું નિયમિત શ્રાદ્ધ પિતૃઓના ઋણમાંથી મુક્તિ મેળવવા માટે કરવામાં આવે છે. અશ્ર્વિન કૃષ્ણ પ્રતિપદાથી અમાવાસ્યા સુધી એવું માનવામાં આવે છે કે પિતૃ આત્મા પૃથ્વી પર હાજર રહે છે. તેથી તેના આત્માને સંતોષવા માટે તેને ભક્તિભાવથી ભોજન અર્પણ કરવું જોઈએ.

દસમા અને સોળમા દિવસે એવું માનવામાં આવે છે કે પૂર્વજોના પ્રેતો આપણી આસપાસ વિરાજમાન હોય છે, તેથી આ દિવસોમાં જ્યારે પિતૃઓની પૂજા શરીર બનાવીને કરવામાં આવે છે, તો તે આત્માઓ શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. શાસ્ત્રોમાં લખેલી સૂચનાઓ અનુસાર પિતૃઓ વગેરેને તેમના નામ અને ગોત્રનું નિયમિત ઉચ્ચારણ કરીને ભોજન વગેરે અર્પણ કરવું જોઈએ. આમ કરવાથી તેઓને તે ભોજન મળે છે તેવી ધાર્મિક માન્યતા છે. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે જે લોકો નિયમિત રીતે પોતાના પિતૃઓનું શ્રાદ્ધ કરે છે, તેમના પિતૃઓ પરમાત્મા ગર્ભમાં પહોંચે છે.