શહેરોને વરસાદ આકરો લાગે છે

વિશેષ -અનંત મામતોરા

મહારાષ્ટ્રના અનેક શહેરોમાં ગયા અઠવાડિયે થયેલા ભારે વરસાદને કારણે પૂરની સ્થિતિ જોવા મળી હતી અને તેને માટે આ શહેરોનો અંધાધૂંધ વિકાસ, નદી અને નાળાના પ્રવાહ સાથે કરવામાં આવેલા ચેડાં, નગરોમાં વિકાસને નામે આડેધડ બંધાઈ રહેલા મકાનો અને આ મકાનો બાંધવા માટે આડેધડ કાપવામાં આવતા વૃક્ષોને કારણે આ દિવસો જોવાનો વારો આવ્યો હોવાનું પર્યાવરણવાદીઓનું માનવું છે.

ગયા અઠવાડિયે થાણે-પુણે સહિત કેટલાક શહેરોમાં પૂરને કારણે સામાન્ય માણસને ભારે મુશ્કેલીમાં મુકી દીધા છે. વાસ્તવમાં છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી દર ચોમાસામાં મુંબઈની આસપાસ અને રાજ્યના અનેક વિકસી રહેલા શહેરોમાં આ સ્થિતિ નિર્માણ થતી જોવા મળે છે. આની પાછળ શહેરોમાં ઝડપી ગતિએ થઈ રહેલા અસંખ્ય બાંધકામો, નદીના વહેણ સાથે ચેડાં, વૃક્ષોનું નિકંદન અને કહેવાતા વિકાસની આડેધડ વૃદ્ધિ જવાબદાર હોવાનું માનવામાં આવે છે ત્યારે સિટી પ્લાનિંગને ગંભીરતાથી લેવા જેવી બાબત ક્યારે સમજાશે એવો સવાલ ઉપસ્થિત થાય છે.

નાગપુરથી સીધો મુંબઈ-થાણે આવતો સમૃદ્ધિ હાઈવે, ગુજરાતથી નવી મુંબઈમાં જવાહરલાલ નેહરુ બંદર સુધીનો વડોદરા-મુંબઈ માર્ગ, મુંબઈ-અમદાવાદ બુલેટ ટ્રેન, વિરાર-અલીબાગ કોરિડોર, નવી મુંબઈ એરપોર્ટ ઉપરાંત ઘણા નાના ફ્લાયઓવર, એલિવેટેડ રસ્તાઓ, ટનલ વર્ક્સ રાયગઢ, થાણે. અને પાલઘર આ ત્રણ જિલ્લામાં ચાલુ છે. નવા શહેરો, નવા પ્રોજેક્ટ માટે સેંકડો એકર જમીનનું સંપાદન, ડાંગરના ખેતરોમાં પથ્થર, માટી, કોંક્રીટની ભરણી, નાની ટેકરીઓ કાપીને અને ખાડીઓ, નદીઓ, નાળાઓને જાણે દાટીને સપાટ જમીન પર બાંધવામાં આવતા પ્રોજેક્ટ, વસાહતો, શહેરોમાં કરવામાં આવતા ગેરકાયદેસર બાંધકામોને લીધે મુંબઈ નજીકના મહાનગર દર વર્ષે પૂરનો ભોગ બનવા લાગ્યા છે.

અઢી વર્ષ પહેલાં એકનાથ શિંદે મુખ્ય પ્રધાન બન્યા અને મહાનગરની સાથે થાણે જિલ્લો વિકાસનું કેન્દ્ર બન્યો. મુંબઈ મેટ્રોપોલિટન ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી, મહારાષ્ટ્ર રોડ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન, સિડકો જેવી સરકારી સંસ્થાઓએ આ વિસ્તારમાં શાબ્દિક રીતે હજારો કરોડ રૂપિયાના પ્રોજેક્ટ્સનું આયોજન કરવાનું શરૂ કર્યું છે. મેટ્રોપોલિટન રિજન ઓથોરિટી શહેરી વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ ભાગ ભજવે છે. આથી અલીબાગથી પાલઘર સુધી જ્યાં ખાલી જમીન મળી છે તેના વિકાસના અધિકારો આ મંડળને સોંપવામાં આવ્યા છે. રાજ્ય સરકારે થાણે અને આસપાસના વિસ્તારોમાં નવા રસ્તાઓ, ટનલ, પુલ, ફ્લાયઓવર, એલિવેટેડ, ખાડીઓ, સબવે માટે ૧.૫૨ લાખ કરોડના પ્રોજેક્ટ્સનું આયોજન કર્યું છે. આ માટે શક્ય તેટલી જમીન સંપાદન કરવાનો અને ગામડાઓના દરવાજા પર કદાવર પ્રોજેક્ટ બનાવવાનું કામ ચાલી રહ્યું છે.

થાણે જિલ્લામાંથી વહેતી ઉલ્હાસ નદીના કિનારે વર્ષોથી અસંખ્ય બાંધકામો ઉભા થયા છે. આથી બદલાપુર તાજેતરમાં પૂરગ્રસ્ત શહેર બની ગયું છે. આ શહેરમાં અનિયંત્રિત રીતે નાળાઓ બ્લોક કરવામાં આવ્યા હતા. કુદરતી ગટરોના માર્ગ બદલી નાખવામાં આવ્યા હતા. કેટલીક જગ્યાએ તેને સાંકડી કરીને ત્યાં બાંધકામ કરવામાં આવ્યું હતું. આથી બદલાપુર શહેરના હજારો ઘરો દર વર્ષે એકથી બે દિવસ પાણીની નીચે જાય છે. આટલી હાલાકીનો સામનો કર્યા બાદ પણ સ્થાનિક બિલ્ડરો કે જેઓ લોકપ્રતિનિધિઓ પણ છે તેઓ સતત સરકારી કચેરીના ધક્કા ખાઈને રાજ્યના માથા પરથી ફ્લડલાઈન હટાવવાની માંગ કરી રહ્યા છે.
હાલમાં થાણે જિલ્લામાં નાગપુર-મુંબઈ સમૃદ્ધિ હાઈવે અને ઉરણ-વડોદરા હાઈવેનું નિર્માણ અંતિમ તબક્કામાં છે. તેના નિર્માણ માટે અંબરનાથ, કલ્યાણ, શાહપુર અને ભિવંડી તાલુકામાં જમીન સંપાદિત કરવામાં આવી છે. આમાંની મોટાભાગની જમીનો ખેતીની હતી. જળયુક્ત શિવાર યોજનામાં ડાંગરના ખેતરોમાં પાણી જાળવી રાખવા અને જમીનમાં પાણી ઉતારવાનું મહત્વનું માનવામાં આવતું હતું. આ ડાંગરના ખેતરો ભરીને સમૃદ્ધિ અને મુંબઈ-વડોદરા હાઈવે બનાવવામાં આવી રહ્યા છે. આ ભરણી ઘણી જગ્યાએ ૧૦ ફૂટથી ૩૦ ફૂટ કરવામાં આવી છે. આ ખેતરની જમીનમાં જે પાણી જમા થતું તે હવે રોડ પર જમા થઈ રહ્યું છે અને ટ્રાફિકને અસર કરે છે. સમૃદ્ધિ એક્સપ્રેસના કામને કારણે શાહપુર તાલુકાના મહાલુંગેના કોયના ડેમ અસરગ્રસ્ત ગામના કૂવામાં ગટરનું પાણી ઘૂસી જવાની ફરિયાદો ઉઠી હતી. આવી ફરિયાદો હવે સમૃદ્ધિના રસ્તે આવેલા ગામડાઓમાંથી આગળ આવી રહી છે. કુદરતી પ્રવાહને અવરોધવાને કારણે
મુખ્ય માર્ગો પર વરસાદી પાણી આવવા લાગ્યા છે.

મલંગગઢ અને આજુબાજુના વિસ્તારમાંથી વહેતું વરસાદનું પાણી પહેલા ખેતરો, ખુલ્લી જમીનોમાં વહીને સ્થિર થઈ જતું હતું. મોટા બિલ્ડરો હવે કલ્યાણ, શીળ રોડથી લઈને કલ્યાણ તાલુકાના દરેક ખૂણે પ્રોજેક્ટ્સ બનાવી રહ્યા છે. તેમને પરવાનગી આપતી વખતે પાણીના કુદરતી પ્રવાહને ધ્યાનમાં લેવા કોઈ તૈયાર નથી. કલ્યાણ શીળ રોડ પર પાણી શા માટે જમા થાય છે, પાલવા જેવા હાઉસિંગ કોમ્પ્લેક્સમાં કેમ પૂરનું પાણી પ્રવેશે છે. ખોની, નેવાલી, અંબરનાથ રોડ દર વર્ષે કેમ પાણીની નીચે જાય છે તેનો જવાબ સરળ છે. ખાડી તરફ જતી સ્ટ્રીમ્સ ઘણી જગ્યાએ બ્લોક થઈ ગઈ છે. કેટલીક જગ્યાએ રસ્તાઓની ઊંચાઈ વધી છે. રસ્તાના નિર્માણમાં ગટરની બાદબાકી કરવામાં આવી છે. આથી બદલાપુર-કર્જત રાજ્ય ધોરીમાર્ગ, કલ્યાણ-અહમદનગર રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ, કલ્યાણ-બદલાપુર રાજ્ય ધોરીમાર્ગને છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં વરસાદથી ભારે નુકસાન થયું છે. આ વિસ્તારમાં પણ ખેતીની જમીનો સંપાદન કરીને પચાવી પાડવામાં આવી હતી. આ રસ્તાઓ બનાવતી વખતે કુદરતી પ્રવાહમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યો હતો.

મુંબઈ-અમદાવાદ નેશનલ હાઈવેનું કોન્ક્રીટીંગ કામ આંશિક તબક્કામાં છે. જેના કારણે હાઇવે પરના વર્સોવા બ્રિજથી લઈને વિરાર ફોર્ક, સસૂનવઘર, માલજીપાડા બ્રિજ નીચે, લોઢા ધામ, રેલવે ચેનલ ફ્લાયઓવર, પેલ્હાર વિસ્તારમાં પાણી ભરાવા લાગ્યા છે. સ્માર્ટ સુરક્ષા
સિટી વસઈ પૂર્વમાં એક મોટો હાઉસિંગ પ્રોજેક્ટ છે. જેના કારણે એવરશાઇન, વસંત નગરી વિસ્તાર પાણીમાં ડૂબવા
લાગ્યો છે.

શાપુરજી પાલનજી હાઉસિંગ પ્રોજેક્ટ વિરારમાં બંધાઈ રહ્યો છે. તેના કારણે કરવામાં આવેલી ભરણીને પગલે બોલિંજ, વિરાર વેસ્ટના નાગરિકો માટે મુશ્કેલીનું કારણ બની રહી છે. નવી મુંબઈમાં એરપોર્ટ માટે સેંકડો એકર જમીન સંપાદિત કરવામાં આવી હતી. નાની ટેકરીઓ તોડી પાડવામાં આવી હતી.

નદીનો પ્રવાહ બદલવામાં આવ્યો હતો. તેથી દર વર્ષે વરસાદની સિઝનમાં એરપોર્ટના રનવે સહિત સમગ્ર વિસ્તારમાં કેવી રીતે પૂરના પાણી જોવા મળ્યા છે તે બધાની સામે છે ત્યારે આગામી દિવસોમાં આ સ્થિતિને બદલવા માટે સરકાર કેવા પગલાં લેશે તે જોવાનું રહેશે.