મહારાષ્ટ્ર સ્લમ ડેવલપમેન્ટ લોની કામગીરીનું ઓડિટ કરાવો: સુપ્રીમ કોર્ટ

નવી દિલ્હી: એક અભૂતપૂર્વ ચુકાદામાં સુપ્રીમ કોર્ટે મુંબઈ હાઈ કોર્ટને એવો નિર્દેશ આપ્યો હતો કે 1971ના મહારાષ્ટ્રના સ્લમ રિડેવલપમેન્ટના કાયદાનું ઓડિટ કરાવવામાં આવે. તેમણે કહ્યું હતું કે હાઈ કોર્ટમાં 1,600 કેસ પડતર છે અને તેને કારણે ગરીબોને માટે સમસ્યા નિર્માણ થઈ છે.

સુપ્રીમ કોર્ટે મુંબઇ હાઈકોર્ટના મુખ્ય ન્યાયાધીશને મહારાષ્ટ્ર સ્લમ એરિયાઝ (સુધારણા, ક્લિયરન્સ અને પુન:વિકાસ) અધિનિયમ, 1971ના અમલમાં આવતી સમસ્યાઓને શોધી કાઢવા માટે ‘સુઓ મોટો કાર્યવાહી શરૂ કરવા’ માટે એક બેંચની રચના કરવા જણાવ્યું હતું.

Also Read: સુપ્રીમ કોર્ટમાં ખાસ લોક અદાલત: કોર્ટરૂમમાં આ વસ્તુ લઈ જવાની મંજૂરી

એક્ઝિક્યુટિવ શાખાની બંધારણીય ફરજ છે કે તે સુનિશ્ર્ચિત કરે કે કાનૂનનો હેતુ અને ઉદ્દેશ્ય તેને અમલમાં મૂકતી વખતે પરિપૂર્ણ થાય છે. કાયદાની કામગીરી પર નજીકથી દેખરેખ રાખવાની તેમની વધારાની ફરજ છે અને કાનૂન છે તેની અસરનું સતત અને વાસ્તવિક સમયનું મૂલ્યાંકન હોવું જોઈએ. કાયદાના અમલની સમીક્ષા અને મૂલ્યાંકન એ કાયદાના શાસનનું અભિન્ન અંગ છે, એમ ન્યાયમૂર્તિ પીએસ નરસિંહા અને અરવિંદ કુમારની બેન્ચે મંગળવારે જણાવ્યું હતું.

હાઈકોર્ટના ચુકાદા સામે ‘યશ ડેવલપર્સ’ની અપીલને ફગાવી દેતા ચુકાદામાં આ નિર્દેશો જારી કરવામાં આવ્યા હતા.
હાઈકોર્ટે મુંબઈના બોરીવલી વિસ્તારમાં ઝૂંપડપટ્ટી વિકસાવવા માટે 2003માં રિયલ એસ્ટેટ ફર્મની તરફેણમાં મંજૂર કરાયેલ ઝૂંપડપટ્ટી-પુન:વિકાસ પ્રોજેક્ટને રદ કરવાના ચુકાદાને સમર્થન આપ્યું હતું.

જો કે, આ પ્રોજેક્ટ બે દાયકાથી વધુ સમય માટે અયોગ્ય રીતે લંબાયો હતો અને 4 ઓગસ્ટ, 2021ના રોજ સર્વોચ્ચ ફરિયાદ નિવારણ સમિતિ દ્વારા કરારને સમાપ્ત કરવામાં આવ્યો હતો.

સર્વોચ્ચ અદાલતે ફર્મની અરજી ફગાવી દીધી એટલું જ નહીં પણ સુપ્રીમ કોર્ટની મધ્યસ્થી અને સમાધાન પ્રોજેક્ટ સમિતિને ચૂકવવાપાત્ર એક લાખ રૂપિયાનો ખર્ચ પણ લાદ્યો હતો.

કાયદાની કામગીરીની સમીક્ષા કરવાનો આદેશ આપતાં બેન્ચે નેશનલ જ્યુડિશિયલ ડેટા ગ્રીડ (એનજેડીજી) ડેટાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો અને જણાવ્યું હતું કે કાયદા હેઠળ ઉદ્ભવતા વિવાદો સાથે સંકળાયેલા કુલ 1612 કેસ હાઈકોર્ટ સમક્ષ પેન્ડિંગ છે.
તેમાંથી 135 કેસ તો 10 વર્ષથી વધુ જૂના છે. છેલ્લા 20 વર્ષમાં 4488 કેસ દાખલ કરવામાં આવ્યા છે અને તેનો કાયદા હેઠળ નિકાલ કરવામાં આવ્યો છે. બોમ્બે હાઈકોર્ટના તાજેતરના ડેટા દર્શાવે છે કે લગભગ 923 કેસ એપેલેટ તરફી છે અને 738 મૂળ પક્ષના કેસ છે જેના પર નિર્ણય આવવાનો બાકી છે.

Also Read: અરુણ ગવળીને વહેલો નહીં છોડાય: સુપ્રીમ કોર્ટ

આ એક લાભદાયી કાયદો છે, જેનો હેતુ મૂળભૂત આવાસ પ્રદાન કરીને વ્યક્તિની ગરિમાની બંધારણીય ખાતરીને સાકાર કરવાનો છે, જેથી માનવ જીવન માટે અભિન્ન છે. જો કે કાયદાની કાનૂની લડાઈ પેદા કરવાની વૃત્તિ અને ગતિશીલતા ચિંતાજનક છે. એવું લાગે છે કે કાનૂનના હેતુ અને ઉદ્દેશ્યને સાકાર કરવા માટે વૈધાનિક માળખામાં સમસ્યા છે, એમ બેન્ચે નોંધ્યું હતું.

હાલની અપીલ શા માટે ઉચ્ચ અદાલતની ચિંતા સાચી છે તેનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. એવું નોંધવામાં આવ્યું છે કે વૈધાનિક યોજના આના સંદર્ભમાં સમસ્યારૂપ છે: 1) ઝૂંપડપટ્ટી તરીકે જમીનની ઓળખ અને ઘોષણા. આ સમસ્યામાં આવી માન્યતા આપવામાં સત્તાવાળાઓની ભૂમિકાની તપાસનો સમાવેશ થાય છે, આ પ્રક્રિયામાં બિલ્ડરોની કપટી હસ્તક્ષેપ નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયામાં સ્વતંત્રતા અને અખંડિતતા પર શંકા પેદા કરે છે.

તેમાં જણાવ્યું હતું કે ઝૂંપડપટ્ટીના રહેવાસીઓની ઓળખની પ્રક્રિયામાં આવી સ્થિતિના પુરાવાની ‘જટિલ પ્રક્રિયા’ સામેલ છે.
ચુકાદામાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે આ સમસ્યાઓ વૈધાનિક યોજના અને નીતિગત માળખામાંથી ઉદ્ભવે છે અને તેથી મહારાષ્ટ્ર સરકાર દ્વારા સમીક્ષા કરવામાં આવવી જોઈએ.

મહારાષ્ટ્રનો કાયદો હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા અને ગરીબોને લાભ આપવાનો ઉદાત્ત હેતુ ધરાવે છે અને આના લાભાર્થીઓ માટે કાયદામાં અસરકારક સુધારા માટે વિધાનમંડળની શાખા સુધી અવાજ પહોંચાડવો સરળ નથી. (પીટીઆઈ)