પ્રાસંગિક -નિધિ ભટ્ટ

વિશ્ર્વ વિજ્ઞાન અને ટેક્નોલોજીના ક્ષેત્રમાં વધુ ને વધુ પ્રગતિ કરી રહ્યું છે, પરંતુ તેમ છતાં કેટલાક રોગો એવા છે જેને સંપૂર્ણપણે નાથી શકાયા નથી. આવા રોગોમાંનો એક અને વિશ્ર્વભરમાં વ્યાપક રોગ એટલે કેન્સર. ઘણાનું તો ત્યાં સુધી માનવું છે કે આધુનિક જીવનશૈલીને કારણે હકીકતમાં આ રોગ પહેલાં કરતાં વધુ વકર્યો છે. ખાસ કરીને સ્ત્રીઓમાં સ્તન કેન્સર વ્યાપકપણે જોવા મળે છે.
યુએસમાં સંશોધકોએ આફ્રિકન વંશના લોકો અને સ્તન કેન્સરના આક્રમક પ્રકાર વચ્ચે આનુવંશિક જોડાણ શોધી કાઢ્યું છે. સંશોધકોને આશા છે કે તેઓએ જે શોધ કરી છે તે પછી, વધુ અશ્ર્વેત લોકો આ રોગથી લોકોને બચાવવાની તકો વધારવા માટે ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સમાં ભાગ લેશે. ન્યૂ યોર્કમાં રહેતી ૫૩ વર્ષીય આફ્રિકન અમેરિકન લેવેરીન ફેન્ટલરોય કહે છે, “મેં ક્યારેય વિચાર્યું નહોતું કે મારે ચિંતા કરવાની કોઈ
જરૂર છે.
લેવેરીન સ્વસ્થ જીવન જીવી રહી હતી. તે સારું ખાતી અને નિયમિત કસરત કરતી હતી, પરંતુ જાન્યુઆરીમાં તેના જન્મદિવસના થોડા દિવસો પહેલાં તેને તેના સ્વાસ્થ્ય વિશે જે જાણવા મળ્યું તે પછી તે ભયભીત થઈ ગઈ અને મૂંઝવણમાં છે. તે કહે છે, ‘તેઓએ મને કહ્યું કે મને સ્તન કેન્સર છે. હું જેમને ઓળખું છું અને જેમને કેન્સર છે તેમાંથી મોટા ભાગના લોકો લાંબા સમય સુધી જીવતા નથી, તેથી દેખીતી રીતે હું ખૂબ ડરી ગઈ હતી.’
લેવેરિનને ખબર પડી કે તેને ટ્રિપલ નેગેટિવ બ્રેસ્ટ કેન્સર (ટીએનબીસી) છે. આ રોગનો ઓછો સામાન્ય પ્રકાર છે, પરંતુ તે ખૂબ જ ઝડપથી ફેલાય છે. તે પાછા આવવાની શક્યતા પણ વધારે છે અને તે તમામ પ્રકારનાં સ્તન કેન્સરમાં સૌથી ઘાતક છે. અન્ય પ્રકારના સ્તન કેન્સરથી ગ્રસિત કોષોમાં જે ત્રણ પ્રકારના રિસેપ્ટર્સ હોય છે, તે આમાં હોતા નથી. આવી સ્થિતિમાં, અન્ય સ્તન કેન્સર દવાઓ ટીએનબીસી પર બિનઅસરકારક રહે છે. તે ચાલીસ વર્ષથી ઓછી ઉંમરની સ્ત્રીઓમાં વધુ જોવા મળે છે અને તે અન્ય લોકો કરતાં અશ્ર્વેત સ્ત્રીઓમાં વધુ જોવા મળે છે. જામા ઓન્કોલોજી જર્નલમાં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસ મુજબ, ટીએનબીસી ધરાવતી અશ્ર્વેત સ્ત્રીઓ સમાન રોગ ધરાવતી શ્ર્વત સ્ત્રીઓ કરતાં ૨૮ ટકા વધુ મૃત્યુ પામે છે. હવે એક નવા સંશોધનમાં ટીએનબીસી અને આફ્રિકન વંશના લોકો વચ્ચે આનુવંશિક સંબંધ જાહેર થયો છે.
સ્તન કેન્સર કેવી રીતે તપાસવું
* તમારા માટે સામાન્ય શું છે તે જાણો અને મહિનામાં એક વાર તમારાં સ્તનોની તપાસ કરો.
* સ્નાન કરતી વખતે સાબુવાળા હાથ વડે સ્તનને તપાસવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે.
* જો કોઈ ગઠ્ઠો હોય, ત્વચામાં ફેરફાર હોય, સ્તનની ડીંટડીમાં ફેરફાર હોય અથવા કોઈ પણ પ્રકારનો સ્રાવ હોય તો નાહતાં પહેલાં અરીસામાં સારી રીતે જોઈ લો.
* તમારી બગલની તપાસ કરવાનું ભૂલશો નહીં.
ધ્યાનમાં રાખો કે યુવાન સ્ત્રીઓનાં સ્તનોમાં ગઠ્ઠો હોઈ શકે છે, આ એકદમ સામાન્ય છે. માસિક સ્રાવ અનુસાર સ્તનમાં ફેરફાર થઈ શકે છે, પરંતુ જો કોઈ ગઠ્ઠો એક કરતાં વધુ માસિક સમય સુધી રહે તો ડોક્ટરને મળો. તમારા કૌટુંબિક ઇતિહાસને પણ જાણો. જો પરિવારના સભ્યોમાં સ્તન કેન્સર અથવા અંડાશયના કેન્સરના વધુ કેસ હોય (પિતાની બાજુ અને માતા બંને બાજુએ) તો તે થવાની શક્યતા વધુ છે.
ઓક્ટોબર સ્તન કેન્સર જાગૃતિ મહિનો છે. વિલ કોર્નેલ મેડિસિનનાં ડો. લિસા ન્યુમેન આફ્રિકાના વિવિધ પ્રદેશોમાં મહિલાઓમાં સ્તન કેન્સર પર સંશોધન કરવાના આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રોજેક્ટનો એક ભાગ છે. આ પ્રોજેક્ટ વીસ વર્ષથી ચાલી રહ્યો છે. તેમના કાર્યએ દર્શાવ્યું છે કે ઘાના જેવા પશ્ર્ચિમી સબ-સહારા આફ્રિકન દેશોમાં મહિલાઓમાં ટીએનબીસી વધુ સામાન્ય છે.
તે કહે છે કે આનું સંભવત: એક કારણ એ હોઈ શકે છે કે અહીંની મહિલાઓના જીન્સમાં મલેરિયા જેવા ખતરનાક વાઇરસ સામે લડતા રહેવાની અસર પડી હોય અને તે પેઢી દર પેઢી વિકસિત થઈ છે. ડો. ન્યુમેન કહે છે, ‘વિવિધ કૌટુંબિક પૃષ્ઠભૂમિની સ્ત્રીઓમાં ટ્રિપલ નેગેટિવ સ્તન કેન્સર પર સંશોધન કરતી વખતે, અમે જાણી રહ્યાં છીએ કે અમુક આનુવંશિક માર્કર કે જે વિવિધ ચેપી એજન્ટો સામે પ્રતિકાર સાથે સંબંધિત છે, તેની સ્તન જેવા વિવિધ અવયવોમાં સોજા જેવી નકારાત્મક અસર પડી છે. આ રોગને વધુ સારી રીતે સમજવા માટે આ સંશોધન ખૂબ જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. અમે આ કાર્ય માટે ખૂબ જ ઉત્સાહિત છીએ, કારણ કે તે સમજવામાં મદદ કરી રહ્યું છે કે શા માટે વિવિધ જાતિઓ અને વંશીયતાના લોકોમાં સ્તન કેન્સરમાં અસમાનતા છે. “તે આપણને એકંદરે ટ્રિપલ નેગેટિવ સ્તન કેન્સરના જીવવિજ્ઞાન વિશે વધુ ઊંડી અને વધુ વ્યાપક સમજણ પણ આપે છે. આ જ કારણોસર વિવિધ પૃષ્ઠભૂમિની મહિલાઓ ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સમાં સામેલ થાય એ ખૂબ જ
મહત્ત્વપૂર્ણ છે.’
ડો. ન્યુમેન કહે છે, ‘કમનસીબે, આફ્રિકન અમેરિકન વંશની સ્ત્રીઓનું અન્ય જાતિઓની સરખામણીમાં કેન્સરની ક્લિનિકલ ટ્રાયલમાં ઓછું પ્રતિનિધિત્વ હોય છે. જો પ્રતિનિધિત્વ વૈવિધ્યસભર ન હોય, તો તમે સારવારની પ્રગતિને સમજી શકશો નહીં કે તેનો અમલ કેવી રીતે કરવો. આનું એક કારણ એ છે કે ઐતિહાસિક રીતે આરોગ્ય સેવાઓમાં વિશ્ર્વાસનો અભાવ રહ્યો છે. “આપણે હજુ પણ હેલ્થકેર ડિલિવરી સિસ્ટમમાં સંસ્થાકીય જાતિવાદ જોઈ રહ્યા છીએ. તે દુ:ખની વાત છે કે અશ્ર્વેત મહિલાઓ જે કેન્સરની સારવારમાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી શકે છે તેઓ શ્ર્વેત દર્દીઓ કરતાં ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સમાં ઓછી સામેલ છે.
લેવેરીન માને છે કે અશ્ર્વેત મહિલાઓ માટે ક્લિનિકલ સંશોધનમાં સામેલ થવું મહત્ત્વપૂર્ણ છે અને તેથી જ તે પણ તેનો એક ભાગ છે. તે કહે છે, ‘મને લાગે છે કે અમારા ઇતિહાસ અને આ દેશમાં (અમેરિકા) અમારી સાથે જે રીતે વર્તન કરવામાં આવ્યું છે તેના કારણે અમે કોઈ પણ વસ્તુનો ભાગ બનતાં ખચકાટ અનુભવીએ છીએ. “હું ભાવિ પેઢી માટે વસ્તુઓને વધુ સારી બનાવવાના પ્રયાસોનો ભાગ બનવા માંગું છું. તેઓ તમારા લોહીનું પરીક્ષણ કરે છે. જ્યારે તમારી પાસે શસ્ત્રક્રિયા હોય, ત્યારે તમે જે કંઈ પણ વાપરતા નથી – પણ જે પેશી બાકી છે તેઓ તેનો પણ સંશોધન માટે ઉપયોગ
કરે છે.
જુલાઈમાં સફળ સર્જરી બાદ લેવેરીન હવે કેન્સરથી મુક્ત છે. તે કહે છે, ‘બધું સારી રીતે ચાલી રહ્યું છે… સંશોધનનો ભાગ બનવા બદલ મને ગર્વ છે. મને ગર્વ છે કે હું ડો. ન્યુમેનને મદદ કરી શકી.’ ડો. જ્યોર્જેટ ઓની કહે છે કે સ્ત્રીઓએ સાબુવાળા હાથથી તેમનાં સ્તનોની તપાસ કરવી જોઈએ. ઈંગ્લેન્ડમાં, અશ્ર્વેત સ્ત્રીઓને શ્ર્વેત સ્ત્રીઓ કરતાં અંતિમ
તબક્કાનું સ્તન કેન્સર થવાની શક્યતા બમણી હોય છે.
એનએચએસ રેસ એન્ડ હેલ્થ ઓબ્ઝર્વેટરી અશ્ર્વેત મહિલાઓને સંશોધનનો ભાગ બનવા વિનંતી કરી રહી છે. ડો. જ્યોર્જેટ ઓની, નોટિંગહામમાં બ્રેસ્ટ સર્જન છે. તે કહે છે કે ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સમાં કામ કરતી મહિલાઓની ઓછી ભાગીદારી પણ બ્રિટનમાં મોટી સમસ્યા છે. તે કહે છે, ‘હું ભારપૂર્વક આગ્રહ રાખું છું કે અશ્ર્વેત મહિલાઓ ક્લિનિકલ ટ્રાયલનો ભાગ બને, કારણ કે તેમાંથી જ તેઓ ડેટા એકત્રિત કરે છે. આ રીતે તેઓને ખ્યાલ આવે છે કે સારવાર અને અન્ય વસ્તુઓ તમને કેવી રીતે અસર કરી રહી છે, કારણ કે આ રોગ અશ્ર્વેત સ્ત્રીઓમાં વધુ સામાન્ય છે.’ ‘જો તમારે સચોટ માહિતી જોઈતી હોય તો તમારી પાસે આંકડા હોવા જ જોઈએ.’